شبديز و گلگون، جلوه‌هايي از ايزد مهر و بهرام

شبديز و گلگون، دو اسب زيباي دربار خسروپرويز، از ديرباز تاكنون زبانزد بسياري از تاريخ‌نويسان بوده‌اند؛ به‌ويژه شبديز كه برخي منابع، اين اسب را از شگفتي‌هاي دربار خسروپرويز برشمرده‌اند. آوازه و شكوه اين اسب تاريخي آن را به دنياي اسطوره‌ها كشاند؛ به‌گونه‌اي‌كه دست‌مايه بسياري از آثار ادب فارسي گرديد و شاعران بسياري از آن براي آفرينش آثاري بي‌‌مانند بهره بردند. نام شبديز در پيوند با شب و سياهي است؛ به همين سبب درون‌مايه‌اي زيبا براي پرواز خيال شاعر در آسمان شب بوده است؛ البته خيال شاعر تنها به آسمان شب محدود نمي‌شد و آسمان روز نيز با همراهي گلگون در چيره او بود. نظامي ازجمله شاعران توانمندي است كه در اين زمينه به زيباترين شكل، روايت اين دو اسب زيبا را در قالبي از اسطوره ـ غنا به تصوير كشيده است. داستان نمادين تولـد شبديز يادآور زايش ميترا از سنگ است؛ هم‌چنين نشان‌دهندۀ پردازشي نو از اسطوره‌هاي كهني است كه بي‌ترديد از باورهاي آييني گذشته در ترسيم روز و شب به‌صورت اسب سرچشمه گرفته است؛ گمان مي‌رود نظامي شبديز و گلگون را يادآور دو ايزد مهر و بهرام و نمـاد روز و شب قرار داده است. گلگون، نماد روز و روشنايي و نقش‌آفرين و تجلي‌گر ايزد بهرام است؛ همتاي او شبديز نيز يكه‌تاز آسمان شب و نمادي از ميترا، ايزد شب، است؛ گويي اين دو مانند دو وجه يك گوي، مفهومي از زمان را در هاله‌اي از نمادها و تشبيهات بيان مي‌كنند. جادوي كلام نظامي با حفظ چارچوب تاريخي و ساختار روايتي داستان، اين دو اسب را به باورها و آيين‌ها و اسطوره‌هاي كهن گره‌ مي‌زند تا نام آن دو براي هميشه در ادب فارسي بدرخشد.