نقد تصحيح كتاب كليات نظام ‌قاري (به تصحيح‌ رحيم طاهر)

محمود بن امير احمد نظام ‌قاري از نقيضه‌سرايان دوره تيموري است. قاري به‌ تقليد از ديوان اطعمه كتابي به نظم و نثر فراهم آورد كه مبناي آن البسه بود. درباره قاري اطلاع بسياري در دست نيست. اصلي‌ترين منبع براي شناخت قاري كتاب اوست؛ از‌اين‌رو گام نخست در شناخت او فراهم‌آوردن متني تصحيح‌شده از اين اثر است. تصحيح اين كتاب با دشواري‌هايي روبروست؛ نبودن نسخه‌اي تصحيح‌شده از آن و واژه‌ها و تركيب‌هاي پيچيده و ناآشنا از اين جمله است. نخستين‌بار ميرزا حبيب و سپس رحيم طاهر كتاب قاري را تصحيح كردند. تصحيح ميرزا حبيب افزون‌بر امتياز مقدم‌بودن، با وجود دشواري‌هاي كار تصحيح در روزگار او، تصحيح دقيقي است. متن تصحيح‌شده طاهر نويافته‌هايي دارد كه بر ارزش اين تصحيح مي‌افزايد؛ اما نادرستي‌ و خطاهايي نيز در آن وجود دارد. در اين مقاله برخي از اين خطاها برپايه تحليل‌هاي درون‌متني و شگردهاي فن تصحيح و نيز منابع برون‌متني تصحيح مي‌شود. نويسنده اين جستار برخي از دشواري‌هاي متن را با تحليل‌هاي درون‌متني گشوده است و برپايه آن به يافته‌هايي درباره قاري، زندگي و جايگاه ادبي او در روزگار خود، اطلاعات جامعه‌شناسي، مردم‌شناسي و تازه‌هاي زباني در آن عصر دست يافت؛ نگارنده همچنين برخي از ممدوحان قاري و اعلام انساني و جغرافيايي را برپايه منابع برون‌متني و استفاده از فرهنگ‌هاي عمومي و تخصصي فارسي، عربي و تركي، منابع حديثي و نيز جست‌وجو در تذكره‌ها، سفرنامه‌ها، منابع تاريخي، متون جغرافيايي شناسايي كرد. افزون‌بر اين، شماري از اصطلاحات ناشناخته حوزه البسه (بَتّ، بُرُنجُك، صوف مربّع، صوف قُبرُسي، داريه، فرّاء، قَرساق، كلاه شلغمي و مُشَرَّف) با كمك اين منابع به‌طور گسترده شرح شد. آشنايي با اين اعلام و اصطلاحات، برخي از ابهامات متن و دشواري‌هاي آن را از بين برد.