مقايسه و تحليل شخصيت‌‌پردازي نظامي و دهلوي در گفتگوهاي ليلي و مجنون

نظامي از كاركردهاي مختلف گفتگو براي نشان‌دادن احساسات قهرمانان و شخصيت‌پردازي استفاده مي‌كند؛ خسرو و شيرين نمونه‌‌‌‌اي موفق در اين زمينه است. البته جغرافياي فرهنگي و چيرگي حب عذري، از گفتگوي مستقيم دلدادگان در داستان ليلي و مجنون جلوگيري مي‌كند. نظامي براي جبران اين مشكل، از شگردهايي مانند تك‌‌گويي و گفتگو با شخصيت‌‌هاي فرعي و نامه‌‌نگاري بهره مي‌برد. اميرخسرو در اين زمينه از نظامي تقليد كرده است. اين پرسش مطرح است كه مهم‌ترين جنبه‌هاي تفاوت در شخصيت‌‌هاي پديدارشونده با اين گفتگوها چيست و تفاوت شخصيت‌‌پردازي در دو اثر، برخاسته از چه عواملي است؟ در اين پژوهش به روش توصيفي – تحليلي گفتگوهاي دلدادگان بررسي و مقايسه مي‌شود. نتايج پژوهش نشان‌دهندۀ تفاوت نگرش شاعران به داستان و به‌ويژه بي‌‌توجهي دهلوي به فضاي اصلي قصه و درنتيجه تفاوت در شخصيت‌‌‌‌پردازي است. دلدادگان در اثر نظامي به فرهنگ اجتماع و بايسته‌‌هاي عشق پاك، پايبند هستند. ليلي كمتر و سنجيده‌‌تر سخن مي‌‌گويد و سخنان او سيماي بانويي قبيله‌‌نشين اما عاشق را در ذهن پديدار مي‌‌كند. مجنون نيز با همۀ ديوانگي، بسياري از ويژگي‌‌هاي جامعۀ مردسالار را با خود دارد؛ اما گويا يك قرن فاصله ميان دو شاعر و تأثيرپذيري از دربار هند موجب شده است شخصيت دلدادگان در اثر دهلوي، از فضاي اصلي قصه فاصله بگيرد و بيشتر به مردم عادي معاصر او شباهت يابد. تغيير برخي حوادث نيز به سبب همين نگرش ويژه دهلوي به داستان است.