تحليل كاركرد سبك‌ شناختي فعل در رباعيات خيام نيشابوري

فعل ركن اصلي و هسته بخش گزاره در دستور زبان فارسي و يكي از محورهاي تحليل سبكي در لايه نحوي زبان است. در اين گفتار، نقش و كاركرد سبك‌شناختي افعال در رباعيات عمر خيام نيشابوري بررسي و تحليل مي‌شود. نگارندگان در اين جستار درپي پاسخ‌گويي به اين پرسش‌ها هستند: 1) ويژگي‌هاي كليدي فعل در رباعيات خيام چيست؛ 2) بسامد ويژگي‌هاي افعال در رباعيات خيام چگونه است؛ 3) چگونه ويژگي‌هاي مهم فعل با سبك فكري و محتواي رباعيات خيام پيوند يافته است. براي پاسخ به اين پرسش‌ها ابتدا افعال رباعيات خيام به روش استقراي تام استخراج و ويژگي‌هاي كليدي فعل ازنظر دستور زبان توصيف مي‌شود؛ سرانجام پيوند ميان افعال و لايه انديشگاني سبك در رباعيات خيام تحليل خواهد شد. نتيجه پژوهش نشان مي‌دهد افعال رباعيات خيام ازنظر زماني متعلق به زمان حال و همسو با دم‌غنيمت‌شماري خيام است. ازنظر وجهِ فعل نيز به‌طوركلي در مرتبه نخست، از وجه خبري براي بيان قطعيت پيام در رباعي و در مرتبه دوم از وجه امري براي دعوت مخاطب به زيستن با خوشي استفاده شده است. ازنظر شخص نيز شاعر بيشتر، از سوم شخص براي جلب توجه مخاطب به ديدن واقعيت هستي و جهان پيرامون و ارجاع به جهان بيروني بهره مي‌برد. ازنظر گذر، بيشترِ افعال از نوع گذراست. همچنين همنشيني اجزاي ساختاري جمله در خدمت نمايش آشكار و مستقيم پيام جمله است.