شهرسپ يا بوداسب، تحليلي بر نام و نشان وزير طهمورث در شاهنامۀ فردوسي

نام شهرسپ در بيشتر چاپ‌هاي تصحيح‌شده از شاهنامۀ فردوسي براي وزير طهمورث پيشدادي به كار رفته است. برپايه روايت فردوسي، او پارسايي است كه نماز و روزه آورد. طهمورث به ارشاد شهرسپ به چنان تهذيب نفسي رسيد كه توانست بر اهرمن بند نهد و او را اسب خود كند. از وزيري با چنين پايگاه و دستگاه در اوستا و متون دورۀ ميانه نامي نيست. در دورۀ ايراني نو، صورت رايج و غالب نام اين شخصيت ـ بدون توجه به اينكه وزير طهمورث انگاشته شود يا نه ـ با حفظ وصف‌هاي پارسايي، به‌صورت بوداسب و صورت‌هاي در پيوند با آن است. به همين سبب مي‌توان چنين پنداشت كه نام شهرسپ در شاهنامه براي او عارضي، اما وصف‌هاي پارسايي برايش اصلي است. نگارنده در اين مقاله مي‌كوشد با‌تكيه‌بر سنجه‌هاي نقد اسطوره‌اي و كهن‌الگويي، نخست به اصلي‌بودن وصف‌هاي پارسايي براي اين شخصيت بپردازد؛ به اينگونه كه شخصيت شهرسپ شاهنامه و طهمورث، اجزايي از يك شخصيت واحد و كهن‌تر اساطيري‌اند كه در مراحلي از گسيختگي شخصيت (dissociation) در دو تجسّم شاه و پارسا ظهور يافته‌اند. سپس با‌تكيه‌بر وصف‌هاي پارسايي شهرسپ و صورت غالب نام او در متون ايراني نو و صورت اين نام در زبان سنسكريت، به اين نتيجه مي‌توان دست يافت كه نام اين شخصيت مي‌بايد همان بوداسب باشد كه عنوان مرتبه‌اي از پارسايي است و شهرسپ، صورتي مصحّف است.