مضمون آفريني و نمادپردازي از شطرنج در متون منظوم عرفاني

استفاده از مضامين متنوع، گوناگون و به تبع آن نمادپردازي، از جمله شيوه هاي شاعران و عارفان براي بيان مطالب و مافي الضمير است. با توجه به تعدد آبشخورهاي مضمون آفريني كه خود تحت تأثير عوامل گوناگوني هستند، شاعران عارفي همچون سنايي، عطار، مولوي، سعدي، حافظ، عراقي، اوحدي و... براي پرورش هر چه بيشتر و انتقال انديشه هاي عرفاني خود از همه امكانات زباني و بياني از جمله تأمّل برانگيزترين بازي؛ يعني شطرنج – كه در ارتباط مستقيم با حماسه و تداعي صحنه هاي رزم است و در ظاهر هيچ تناسبي با انديشه هاي عرفاني ندارد- به بهترين شكل ممكن استفاده كرده اند. نوشتۀ حاضر بر آن است تا با بازخواني دقيق آثار منظوم عرفاني، به تحليل ابياتي كه اصطلاحات شطرنج در آن به كار رفته است، بپردازد. حاصل پژوهش حاكي از تسلط كامل برخي از شاعران عارف به خصوص مولوي به اين بازي است؛ چراكه مهمترين مباحث عرفاني و انديشه هاي شاعرانه را با دقايق و ظرايف شطرنج، به نحو احسن بيان كرده اند.