تأثير عقيدۀ «مذكر انگاري قرآن» بر قرائات هفت‌گانه

ابن‌مسعود، قرآن را مذكر خوانده و از قاريان دعوت كرده است كه متناسب با يك امر مذكر با آن برخورد كنند. او از آنها مي‌خواهد در هنگام ترديد بين تاء و ياء، اصل را بر ياء قرار دهند. تلاش براي فهم معناي اين سخن، به انگارۀ عرب در مذكر شمردن آنچه در نظر او گران‌مايه است، رهنمون مي‌شود. با همين ديدگاه، عالمان حديث و ادب نيز خود را ذكور و علمشان را مذكر خوانده‌اند. گذشته از چنين ديدگاهي، با توجه به جايگاه تأثيرگذار ابن‌مسعود در قرائات قاريان صدر اسلام، و نيز صورت خبر او كه به يك اصل قرائي شبيه است، بررسي تأثيرپذيري يا عدم تأثيرپذيري قاريان از سخن او، مسألۀ اين پژوهش را تشكيل داده است. اين مقاله به منظور بررسي نقش اين اصل قرائي بر قرائات هفت‌گانه، به تحليل متني و سندي اين اخبار پرداخته و از اين رهگذر به زمان تقريبي و مكان رواج آنها دست يافته است. از سوي ديگر، قرائاتي كه بين تذكير و تأنيث افعالِ با فاعل مؤنث مردد هستند، گردآوري و ميزان تذكير در هريك را استخراج كرده و دريافته است كه قرائت حمزه، كسائي و عاصم، به ترتيب از بيشترين ميزان تذكير برخوردار هستند. اين مسأله، مؤيدي بر تأثير زياد ابن‌مسعود بر قرائات كوفي است؛ چنان‌كه بيشتر اين اخبار نيز در كوفه رواج داشته‌اند.