معناشناسي تاريخي مفهوم «نوادر» و ابهام‌ زدايي از آن با بررسي موردي باب النوادر كتب اربعه

احصاي 82 تن نوادرنويس در الفهرست و 272 تن در الذريعه؛ اوج رويكرد نوادرنويسي را در بازه زماني قرن دوم تا چهارم هجري، به‌ويژه در حديث نشان مي دهد. مسأله اين مقاله آن است بدانيم مؤلفان مرادشان از نام گذاري «نوادر» چه بوده؛ كه گاه، عنوان مستقل النوادر؛ و گاه بخشي از كتابشان را «باب النوادر» يا «باب النادر» مي ناميده اند. به همين منظور، با رويكرد معناشناسي تاريخي به تحليل لغوي و اصطلاحي نوادر پرداخته ؛ سپس با بررسي مصاديق نوادر كتب اربعه و ابهام‌زدايي از مفهوم نوادر، پركاربردترين معاني نوادر كتب اربعه استخراج شده‌اند. در معناشناسي تاريخي، به‌طور خاص واژه «نادر» از زمان امامان باقر و صادق(ع) در بحث تعارض دو روايت، كاربرد داشته است. در بررسي نوادر كتب اربعه نيز به چهارده مصداق رسيديم. پركاربردترين مصاديق ابواب «النوادر و النادر» كافي و فقيه، زيادات يا مستدرك، احاديث متفرق ابواب يك كتاب همچون كتاب الصوم، نه يك باب خاص از كتاب الصوم؛ و احاديث شاذ به نظر رسيد؛ كه با ابواب «زيادات» طوسي، حداقل در معناي استدراك و احاديث متفرق، مشتركند؛ ولي تنها باب النوادر موجود در تهذيبين ظاهراً بيشتر حاوي احاديث شاذ است. همچنين از آنجا كه واژه «نوادر» معاني و مصاديق متعدد دارد، واژه اي مبهم به شمار مي آيد كه ابهام آن از نوع ابهام لغوي و چندمعنايي است و اشتراك لفظي دارد؛ لذا نمي توان به‌طور قطع ترجيح يك معناي خاص را براي آن مشخص كرد؛ نيز نوادر با گذر زمان، اتساع و تضييق معنا داشته است.