تظاهر چندگانۀ موضوعات در زبان فارسي: بررسي نقش ”را“ و خوانش كلي در تناوب مكاني

پديدۀ تظاهر موضوعات يك فعل به صورت هاي گوناگون به نام تظاهر چندگانۀ موضوعات و يا تناوب موضوعي خوانده مي‌شود. در اين مقاله تناوب مكاني مورد بررسي قرار گرفته است. تناوب مكاني به اين صورت تعريف مي شود كه موضوعات برخي فعل هاي مكاني مانند بار زدن در نحو به دو صورت تظاهر مي يابند. در گونۀ مكاني، موضوع مكاني به صورت موضوع غيرمستقيم و كنش رو به صورت مفعول مستقيم همراه با ”را“ بيان مي شود؛ در حالي كه در گونۀ مفعولي، موضوع مكاني به صورت مفعول مستقيم و كنش رو به صورت موضوع غيرمستقيم ظاهر مي شود. مهمترين ويژگي تناوب مكاني در زبان هاي مختلف وجود اثر كلي/جزئي است (اندرسون، 1971؛ بيورز، 2006). اثر كلي/جزئي به اين معناست كه چنانچه موضوع مكاني يا كنش رو به صورت مفعول مستقيم بيان شود، داراي تعبير كلي است در حالي كه اگر به صورت موضوع غيرمستقيم بيان شود، مي تواند تعبير كلي يا جزئي داشته باشد. در اين مقاله با بررسي فعل هاي تناوب مكاني و جملات حاوي فعل هاي تناوبي نشان خواهيم داد فعل هايي كه در فارسي تناوب ساز محسوب مي شوند، در آنچه گونۀ مفعولي خوانده مي شود، داراي اثر كلي نيستند. در اين مقاله نويسنده گونۀ مفعولي در اين فعل ها را صرفاً نشان دهندۀ تغيير زاويۀ توجه به سمت موضوع مكاني دانسته و به پيروي از دبيرمقدم (1992) معتقد است موضوع مكاني در گونۀ مفعولي اگرچه همراه با ”را“ ظاهر شده، مفعول محسوب نمي‌شود بلكه تبديل به مبتداي ثانويه مي شود.