دربارۀ پيشين‌شدگي واكۀ ū در لري و گويش‌هاي مركزي ايران

در گونه‌هاي مختلف گويش لري، پيشين‌شدگي واكۀ ū و تبديل آن به ī ديده مي‌شود. مشابه همين دگرگوني در گويش‌هاي مركزي ايران نيز وجود دارد كه پيشين‌شدگي ū در بيشتر گونه‌ها به ü و در تعدادي به ī انجام گرفته است. چگونگي توزيع اين واكۀ پيشين‌شده، خاستگاه و ارزش واجي آن به ويژه در گويش‌هاي مركزي هميشه موضوع بحث پژوهش گران بوده است. در اين مقاله، با رويكردي تاريخي به اين پديده در مهم ترين گويش‌هاي لري مانند بختياري، بويراحمدي و خرم‌آبادي و تعدادي از گويش‌هاي مركزي مانند گزي، ميمه‌اي و جرقويه‌اي پرداخته شده است و با بررسي برابر فارسي ميانه و ايراني باستان، واژه‌هايي كه پيشين‌شدگي در آن ها انجام شده است، اين فرايند در چارچوب دگرگوني هاي آوايي تاريخي اين گويش‌ها بررسي شده است. نتايج اين بررسي نشان مي‌دهد پيشين‌شدگي تنها در واژه‌هايي انجام گرفته است كه واكۀ پيشين‌شده بازمانده از واكۀ ū در دورۀ ميانه و باستان زبان هاي ايراني است، در حالي كه در واژه‌هايي كه ū بازمانده از واكۀ ō دورۀ ميانه است، اين پيشين‌شدگي ديده نمي‌شود؛ از سوي ديگر، مي‌توان گفت اين دگرگوني در دو مرحله انجام گرفته است، نخست پيشين شدن ū به ü كه در گويش‌هاي مركزي انجام گرفته است، سپس گسترده شدن ü به ī كه در گويش‌هاي لري ديده مي‌شود.