معماري زبان؛ پيشنهادي در طبقه‌بندي عناصر زيبايي سخن

گرچه سابقه نگارش كتب بلاغي و معرفي صنايع ادبي در زبان فارسي، به حدود هزار سال مي‌رسد، از طبقه‌بندي علمي عناصر زيبايي سخن در آثار كهن چندان خبري نيست. در دهه‌هاي اخير متناسب با نگاه متأثر از جريان‌هاي ادبي جديد و رشد زبان‌شناسي، پژوهش‌هايي در اين زمينه رخ نموده ‌است. با اين حال به‌دليل روشن‌نشدن روابط متقابل صنايع، مبهم‌بودن ارزش زيبايي‌شناسي آن‌ها و ديده‌نشدن جايگاه هر عنصر ادبي در نظام اندام‌وار اثر، اين طبقه‌بندي‌ها هنوز توقع اهل ادب را برآورده‌ نكرده ‌است. در اين مقاله بعد از بررسي و تحليل متون قديم و جديد بلاغي، شيوه «معماري زبان» براي طبقه‌بندي صنايع ادبي پيشنهاد مي‌شود. اين شيوه با محوريت تداعي شكل مي‌گيرد. معماري زبان، صنايع ادبي را در چهار سطح لفظي، معنايي، ديداري و وزني طبقه‌بندي مي‌كند. در اين شيوه به جامعيت طبقه‌بندي، ارزش زيبايي‌شناختي صنايع و نقش آ‌ن‌ها در ساختار و محورهاي افقي و عمودي شعر و شكل‌گرفتن نظام زبان و هندسه ذهني خاص هر شاعر توجه شده ‌است. نتايج اين پژوهش گامي كوچك در مسير تبيين معماري زبان و تداعي‌پژوهي در عرصه ادب فارسي به‌ويژه شعر، محسوب مي‌شود.