متن‌شناسي نسخه خطّي آداب انشاء نوربخشي در بلاغت نثر و ترسّل عصر صفوي

نسخه خطّي آداب انشاء كه بعضاً از آن با عنوان انشاي عالم‌آرا ياد شده است، زاييده ذهن نقّاد و طبع وقّاد يكي از مترسّلان، بلاغيّون و شعراي معاصر شاه طهماسب صفوي است كه تا كنون در پرده خمول و گوشه انزوا باقي مانده است. آداب انشاء در شمار متون نظري و آموزشي ترسّل محسوب مي‌شود. مؤلف در ساختاري دقيق و منسجم، در يك مقدّمه و سه بخش اصلي موسوم به لمعه و خاتمه، اهمّ مباحث نظري ترسّل را با رويكردي جديد و از منظر دانش بلاغت و بديع بررسيده است. آنچه كه از اين كتاب در جميع شش نسخه آن باقي مانده است، صرفاً فاتحه اثر و در برخي نسخ، بخش‌هاي آغازين لمعه اوّل است؛ بخش اصلي متن كه مشتمل بر مطاوي انشاء و ترسّل است، در دست نيست. زاويه نظر نوربخشي در فاتحه آداب انشاء، هم در بين آثار ترسّل و انشاء و هم در ميان آثار بلاغت فارسي، بي‌نظير و كم‌سابقه است؛ چراكه اغلب متون آموزشيِ بديع و بلاغت، نظم و شعر فارسي را مطمح نظر داشته‌اند؛ حال آنكه نوربخشي در درجه اوّل، عموماً از منظر نثر فارسي و در وهله دوم، اختصاصاً از زاويه علم انشاء و با رويكردي آموزشي و نمونه‌وار به بررسي فنون ادبي موردنياز دبيران و منشيان در نثر منشيانه فارسي پرداخته است. توجه به آراستن متن مكتوبات، بيشترين اهتمام نوربخشي و منشيان روزگار صفوي است. علاوه‌بر مقوله مذكور، شواهد منقول، اغلب منثور و برخي شواهد منظوم از زبان خود مؤلف، متخلّص به سيّد است. شايان ذكر است در آغاز اثر، مطاوي نظري علم انشاء، ويژگي‌هاي آن و خصايص منشيان موردبحث قرار گرفته است. نگارنده در مقاله حاضر كوشيده ضمن متن‌شناسي آداب انشاء و بيان فوايد و مزاياي اين اثر ممتاز دوره صفوي از منظر محتوايي و ساختاري، در باب شرح احوال و آثار نوربخشي و سبك متن اثر حاضر بحث كند.