زمينه‌هاي معرفت‌شناختي امتناع جامعه‌شناسي و تاريخ‌نگاري ادبي در قرون مياني: تحليل ديرينه‌شناختي تذكره‌نويسي ادبي

تا پيش از ظهور تاريخ‌نگاري ادبي در يك سده اخير، سنت تذكره‌نويسي ادبي به موضوع زندگي و آثار شاعران مي‌پرداخت. اين مقاله با رويكردي ديرينه‌شناختي، در پي توصيف قواعد دانش تذكره‌نويسي در قرون مياني است. بررسي حاضر نشان مي‌دهد كه تذكره‌نويسي، بنا به خصايص گفتماني قرون مياني، توجهي به ارائه جزئيات زندگي شاعران ندارد و براي دسته‌بندي شاعران از اصل شباهت بهره مي‌گيرد. اين سنت با تعريفي خداي‌گونه از شاعر، شعر را مستقل و رها از شرايط تاريخياجتماعي و حاصل آگاهي و قصد شاعر تلقي مي‌كند. اعتقاد به آگاهانه و ارادي بودن شعر، بر بنياني مذهبي و تلاشي براي تأكيد بر تمايز آن با وحي الهي استوار است. اين قواعد، به طور مشخص در تقابل با تاريخ نگاري ادبي و جامعه‌شناسي ادبيات قرار دارد. در هر دو مورد اخير، متن ادبي به‌مثابه امري تصوير مي‌شود كه شامل وجهي ناآگاهانه است كه به واسطه شرايط تاريخياجتماعي به متن وارد مي‌گردد. اعتقاد به آگاهانه و ارادي بودن شعر را مي‌توان به عنوان مانعي معرفت‌شناختي در مقابل ظهور تاريخ‌نگاري ادبي و جامعه‌شناسي ادبيات قلمداد كرد كه تنها با گسست از سنت تذكره‌نويسي و ظهور گفتماني تازه از ميان برداشته شد.