كاريز (قنات) دستاورد دانش و فرهنگ بومي زيستگاه هاي كرانه هاي كوير، و نظام هاي وابسته به آن در ايران و بهره برداري پايدار از آن (نمونه قنات هاي كاشان

Indigenous Knowledge of Qanat System and Sustainable Development in Iran

با آشكار شدن اين موضوع كه بسياري از رويه ها و روش هاي زندگي بشر امروزي خارج از توان زيست محيطي است و نمي تواند پايدار باشد، تكنيك ها، روش ها و فنوني كه با قانون هاي بوم شناختي هماهنگ و سازگار هستند، مورد توجه قرار گرفته است.بخش مهمي از اين روش ها و فنون، تجربه و دانشي است كه مردم بومي پس از چند هزار سال در سازگاري با محيط و شناخت سرزمين زيستگاهي خود به دست آورده اند. هر كشور به نوع خود سهمي در اين دانش بومي دارد، ولي در اين بين، كاريز يا قنات ايراني از جايگاه خاصي برخوردار است. در اين مقاله، قنات هاي ايران از زاويه اي نو، به عنوان بخشي از دانش بومي و ميراث فرهنگي بشري، با بررسي موردي قنات هاي كاشان مورد توجه قرار گرفته است و كوشش شده است تا جلوه هايي از سازگاري اين نظام با شرايط زيست محيطي به عنوان يك امتياز در فرآيند توسعه پايدار برشمرده شود. قنات ها به ويژه درمحدوده داخلي فلات ايران نه تنها نقش مهمي در تامين آب آشاميدني و كشاورزي داشته اند، بلكه ماندگاري بسياري از سكونت گاه هاي شهري و روستايي به آنها وابسته بوده است. در بسياري از مناطق ايران از قنات براي توليد انرژي نيز استفاده مي شده است. نمونه بارز اين مسئله آسياب ها ي آبي است كه برسر راه قنات ها ساخته مي شده است، و در جاهايي چندين آسياب بر سر راه يك قنات ساخته ميشد. چنان كه روي قنات فين كاشان، هفت آسياب ساخته شده بود كه هنوز برخي از آن ها كار مي كنند. در بسياري از روستاهاي حاشيه كوير، قنات تنها سرچشمه دسترسي به آب است و زندگي اين اجتماعات مانع پيش روي كوير است، در حالي كه با خشك شدن قنات و تخليه روستا از سكنه، راه براي پيشروي كوير هموار مي شود. ازسوي ديگر، آبياري زمين هاي شور با آب قنات باعث مي گرديده است كه در دراز مدت از ميزان شوري زمين ها كاسته شود و كيفيت آن بهبود يابد. نقش هايي از اين دست نشان مي دهد كه قنات همچنان مي تواند به عنوان يك نظام آبياري، توليدي و اجتماعي و اقتصادي در بخش وسيعي از سرزمين ايران در خدمت توسعه پايدار قرار گيرد.

The technology related to the construction and use of Qanats developed in Iran since ancient times to take advantage of the underground water resources in arid regions. In most cases however, Qanats are more than just a,vay of using underground water. They represent a unique and integrative system of indigenous knowledge and wisdom in sustainable management of land, water, and agricultural biodiversity, as well as extensive collaboration in agricultural communities. At present, many tacrors threaten the Qanat systems in Iran as well as worldwide. Climate change, increasing risks of desertification, over-consumption of freshwater resources, Introduction of inadequate policies have all contributed to the degradation of ingenious system or Qanat construction ancJ maintenance. Studying Qanat system in Kashan area in Iran reveals that there is an urgent need for the protection and revival of the existing network or Qanat systems in arid regions of Iran and worldwide,