رويكرد اجتماعي شيخ احمد جام به اصناف ديني عصر خود

Ahmad Jām’s Social Approach to his Contemporary Religious Guilds

در نوشته­ هاي احمد جام (قرن 5-6 ق) افزون بر مباحث عرفاني، به مسائل اجتماعي نيز توجه شده ­­است. اين مقاله مي­كوشد با روش تحليل محتوا، رويكرد او را به اصناف ديني عصرش تبيين كند. براي تبيين رويكرد او به اصناف ديني عصرش، ابتدا الگوهاي شخصيتي مورد اشاره او از آثار مهمش استخراج شد و سپس با احصا، تحليل و دسته ­بندي اوصافي كه براي هر دسته برشمرده و نقدهايش بر آنان، تبيين شده ­است. در آثار او با سه گروه شخصيتي مواجهيم كه عبارتند از: 1. گروهي كاملاً مقبول و الهي مانند زاهد، عارف، حكيم و...؛ 2. گروه گاه نامقبول و گاه مقبول مانند صوفي، مريد، درويش و ...؛ و 3. كاملاً نامقبول مانند قاري، مفتي، خواجه ­امام و .... اين گروه­ ها نشان مي­دهد كه ذهن او به دو دسته متصوفه و اصحاب علوم ظاهري معطوف بوده ­است و به اصناف ديگر (بازاريان و امرا) بي ­توجه بوده ­است. از اوصافي كه او براي اين دسته­ ها برمي­شمرد، چنين برمي ­آيد كه اساس نگرش او به جامعه­ اش، بنا شده بر معنويت و اخلاق است و نسبت به مسائل اجتماعي و سياسي، حساسيت چنداني نداشته و ريشه مشكلات اجتماعي را هم در مسائل اخلاقي و معنوي مي­ ديده است.

In the works of Shaikh Ahmad Jām (11-12 A.D), besides his attention to mystical and moral issues, he often considers the social problems. By employing content analysis method, this article tries to describe his approach towards his contemporary religious guilds. According to his works, one can distinguish three different classes in the religious community: firstly the sacred characters who are completely acceptable, such as ascetics, mystics and sages. Secondly, a group that consists of good and bad characters, such as Sufis and Dervishes. Thirdly a group that consists of hypocrites who just care about the outside elements of the religion. From this categorization, it is obvious that Shaikh Jām just preoccupied with religious community and did not pay attention to other classes of society, such as rulers and merchants. Moreover, he numerated the attributes of these classes from which one can guess his focus was on the ethics and spirituality and he did not concern about socio-political issues.