مطالعات باستان‌سنجي محراب ضلع غربي شبستان شمالي جامع كاشان

Archaeometry of western side Mihrab of northern Shabistan of Kashan’s Jami’ mosque

فرانك بحرالعلومي چكيده: مسجد جامع كاشان از قديمي ترين بناهاي ثبت شده دوره اسلامي در كاشان است. اين مسجد داراي سه محراب گچ بري است كه يكي در گنبد خانه و دو محراب در شبستان شمالي مسجد قرار دارد. براي تعيين قدمت محراب گچ بري اصلي، از آجر به دست آمده براي ساليابي ترمولومينسانس نمونه برداري شد و نيز براي شناسايي رنگدانه هاي به كار رفته در تزيينات مسجد در دوره هاي مختلف، از همه بقاياي رنگ در دو محراب شبستان شمالي و گچ گچ بري ها نمونه برداري شد. براي شناسايي تركيبات به كار رفته در رنگ ها، بررسي نوع ملات و اجزاي گچ بري از ميكروسكوپ نوري پلاريزان (PLM) و پراش پرتو ايكس (XRD) و براي شناسايي عنصري نمونه ها از ميكروسكوپ الكتروني مجهز به پاشندگي پرتو ايكس ( SEM - EDX ) استفاده شد. همچنين براي بررسي نوع ملات و اجزاي گچ بري و بررسي مواد آلي احتمالي به كار رفته در گچ و رنگدانه، از روش طيف سنجي زير قرمز (FTIR) استفاده شد. نتايج سال يابي آجر از محراب قديمي روبي نشان داد كه اين بخش مربوط به 20 + 550 سال پيش از اين است. نتايج نشان داد كه در دوره هاي مختلف از مواد متفاوتي استفاده شده است

Jami’ mosque of Kashan is one of the oldest recorded sites of Islamic era. This mosque has three stucco Mihrabs; one in the dome and two in the north Shabistan of the mosque. In order to determine the date of the main Mihrab, samples of the bricks were taken for Thermoluminescence (TL) dating. In addition, sampling was accomplished for identification of the pigment and stucco used in the Mihrab. Polarized light microscope (PLM) and X-ray diffraction (XRD) were used for identification of pigments and the mortar and plaster components, and a scanning electron microscope with energy dispersive X-ray (SEM-EDX) for elemental analysis of the samples. The result of Thermoluminescence (TL) dating of brick sample of the upper Mihrab addressed 550±20 years ago as construction date of the Mihrab. Results also revealed that in the decorations, lapis lazuli and red lead had been used for creating blue and red colors.