مرتبه‌پذيري مفهوم بلوغ و گونه‌هاي مسئوليت ناشي از آن در فقه مذاهب اسلامي

تعيين سن بلوغ و در نتيجه سن تكليف از جمله مسائلي است كه از ديرباز مورد توجه فقهاي مسلمان بوده است. هرچند بنا بر ديدگاه مشهور فقيهان، تفاوتي ميان سن تكليف و مسئوليتهاي مختلف ناشي از آن وجود ندارد، اما طرح مسئله انواع سه گانه مسئوليت عبادي، مدني و كيفري در منابع فقهي برخي از مذاهب اسلامي، نويسندگان را بر آن داشت تا ضمن واكاوي مباني فقهي و حقوقي تفكيك انواع مسئوليت، ميزان درستي و امكان كارآيي اين ديدگاه را در نظام حقوق اسلامي بررسي كنند. مطالعه حاضر نشان مي‌دهد كه هرچند براي تعيين بلوغ مي‌توان از نشانه‌هاي جسماني يا معيار سني استفاده كرد، اما اختلاف فقهاي مذاهب اسلامي در تعيين سن بلوغ نشان مي‌دهد كه بلوغ مفهوم شناوري داشته و بسته به اينكه در كدام يك از سه حوزه عبادي، مدني و كيفري به كار رود، متغير خواهد بود. در شرايط عادي بلوغ كيفري پس از بلوغ عبادي و مدني تحقق پيدا مي‌كند، زيرا درك مفهوم جرم و مجازات در بيشتر افراد پس از درك احترام به خالق و سود و زيان مالي به وجود مي‌آيد. در نتيجه، مسئوليت ناشي از رفتار فرد بالغ نيز در اين سه حوزه متفاوت است و مسئوليت ناشي از ارتكاب جرم، پس از مسئوليت اخروي نسبت به عبادات و مسئوليت مالي در امور مدني شكل مي‌گيرد.