چگونگي امكان معرفت از ديدگاه علامه طباطبايي و كانت

كانت فيلسوف شهير آلماني در كتاب دوران سازش، نقد عقل محض، كوشيده است شرايط امكان معرفت كلي و ضروري را به‌دست دهد و بدين وسيله مرزهاي دانستن را مشخص كند. از نظر كانت، حكم تأليفي پيشيني تنها زماني امكان مي‌پذيرد كه صورت‌هاي محض زمان و مكان تمثلات داده‌شده را متعين كنند. او تلاش مي‌كند نشان دهد كه شرط حكم تجربي عيني، اطلاق صورت‌هاي محض فاهمه يا مقولات بر شهودهايي است كه به تعينات زماني و مكاني متعين شده‌اند. از ديدگاه او، همۀ شرط‌هاي شناخت، خود نيز مشروط به وحدت استعلايي ادراك نفساني‌اند. من استعلايي كانت و تبيين او از شرايط امكان شناخت، دست­مايه­اي براي مقايسه ديدگاه او با آموزۀ معرفت حضوري و نظريۀ نحوۀ پيدايش كثرت در ادراكات، در دستگاه فلسفي علامه طباطبايي در اختيار مي‌نهد. علامه شرط امكان هر گونه دانستن، حتي دانش حصولي را وابسته به حضور معلوم نزد نفس فاعل شناسا مي‌داند، به‌گونه‌اي كه ميان آنها اتحاد و اتصال وجودي برقرار شود. او نخستين فيلسوف در سنت حكمت اسلامي است كه تبييني خلاقانه از پيدايش كثرت در ادراكات به‌دست مي­­­دهد. توصيف و تفسير سازوكار معرفت‌شناختي امكان شناخت در دو دستگاه فكري كانت و علامه، مسئله‌اي است كه اين مقاله درصدد توضيح آن است.