خدا، از مفهوم تا مدل هاي معرفتي (تمايز و ارتباط مفهوم، تصور و تصوير خدا و نقش روش‌شناختي مدل ها در ادراك خدا)

با توجه به اينكه در پژوهش‌هاي مختلف، در اطلاق بر «برداشت‌هاي ذهني از خدا» سه تعبير «مفهوم خدا»، «تصور خدا» و «تصوير خدا» اغلب به يك معنا استفاده شده است، در اين نوشتار درصدديم تا با بيان تمايز اين تعابير به نقش روش‌شناختي توجه به تمايز و پيوند آنها بپردازد. برداشت ما از خدا به اعتبارهاي گوناگون نام‌هاي مختلفي به خود مي‌گيرد. تنها يك «مفهوم خدا» وجود دارد كه انسان‌ها آن را به‌گونۀ متفاوتي از همديگر ادراك مي‌كنند؛ بنابراين نمي‌توان ادراك‌هاي مختلف را مفهوم‌هاي خداوند ناميد. اما واژۀ تصور، معناي عامي را دارد كه در عين اينكه نقش فاعل شناسا را بيشتر نشان مي‌دهد، از محدوديت‌هاي مترتب بر مفهوم و تصوير نيز فارغ است؛ زيرا تعبير «تصوير خدا» نيز به‌طور ضمني دال بر وجود عناصر خيال از قبيل استعاره‌ها و اسطوره‌هاست، پس پژوهش را به جهت خاصي مقيد مي‌كند. در اين ميان، مدل خدا تعبير مهم اما كمتر شناخته‌شده‌اي است كه با ايجاد يك شبكۀ زباني، نقشي روش‌شناختي در تصور ما از خدا و معرفت ديني به‌مثابۀ دنياي ناشناختۀ تحقيق دارد. مدل‌هاي خدا استعاره‌هاي قدرتمندي هستند و رابطه‌اي تمثيلي با مفهوم دارند؛ از اين‌رو به‌لحاظ معرفتي بر مبناي رئاليسم عين‌گرا ارزيابي‌شدني نيستند؛ اما در آزمون انسجام و تناسب، به‌طور جدي مورد توجه انسجام‌گرايان و عمل‌گرايان قرار دارند.