اسلام‌گرايي ملت و سكولاريسم دولت: موردپژوهي جمهوري تاجيكستان

Islamism of Nation and Secularism of State: Republic of Tajikistan Case Study

اسلام در سرزمين تاجيكستان تاريخ ديرينه‌اي دارد و مراحل متفاوتي را در آن گذرانيده است. در زمان سامانيان، اين منطقه يكي از مراكز مهم تمدن اسلام بوده است. با فتح اين كشور به دست روس‌ها و شكل‌گيري اتحاد جماهير شوروي، اسلام در اين سرزمين به شدت تحت فشار قرار گرفت. امروز تاجيكستانِ استقلال‌يافته به لحاظ ديني وارد مرحلۀ تازه‌اي شده است. اين مقاله در گام نخست قصد دارد به اين سؤال پاسخ دهد كه اسلام در اين كشور از چه مراحل تاريخي عبور كرده است. ما بر اساس مطالعات تاريخي، حيات اسلام را در اين منطقه به سه دوره تقسيم كرده و مهم‌ترين وقايع معطوف به اين دين را در هر دوره تعقيب مي‌كنيم. در گام دوم مهم‌ترين جريان‌هاي اجتماعي - سياسي امروز تاجيكستان معرفي مي‌شوند كه عبارتند از: جريان سكولار-سياسي، جريان مذهبي-سياسي و جريان قومي-ملي. در مورد يكم، به نظام سياسي و سازمان احزاب مي‌پردازيم. در مورد دوم، اعتقادات و اعمال اسلامي مردم به‌عنوان بعد غيررسمي اسلام‌گرايي و فعاليت‌هاي سازمان‌هاي اسلامي به‌عنوان بعد رسمي آن بررسي مي‌شوند. در آخرين مورد به خصوصيات فرآيند ملت‌سازي و دولت‌سازي در جامعۀ تاجيكستان اشاره مي‌كنيم. در بخش نتيجه‌گيري به رابطۀ تنگاتنگي كه ميان سه مرحلۀ تاريخي حيات اسلام و سه جريان امروزي وجود دارد پرداخته مي‌شود.

Islam has an old history in Tajikistan and has experienced different stages in that territory. During the Samanid period, this area was one of the important centers of Islamic Civilization. After Russian conquest and the establishment of the Soviet Union, Islam was severely repressed in this area. an‎d today independent Tajikistan is involving in a new religious stage. This article first seeks to provide an answer to this question: What historical stages has Islam experienced in this country? Based on historical research, we classify the local history of Islam into three periods and then look for the major events of each period related to it. Afterward, the most significant social- political movements of present-day Tajikistan are described- Secular- political, Religious- political and Ethnic- National. In order to argue about the first movement, the Political system and the organization of parties are considered. Islamic beliefs and practices of people as informal aspect of Islamism, and activities of Islamic organizations as formal aspect of Islamism are examined in order to illustrate the second movement. Finally, the nation- and state-building process in Tajikistan is reported to make the third movement clear. In conclusion, it is argued that there is a close relationship between those three historical stages and these three contemporary movements.