كليدواژه :
اصول دين , حقيقت , صدرالمتألهين شيرازي , طريقت , عقلانيت , فروع دين , فقه , عقلانيت پذيري , علم فقه
چكيده فارسي :
شهرت حِكمي صدرالمتألهين شيرازي معمولاً شأن فقهيش را تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد. مجموعۀ آثار حِكمي، تفسيري، حديثي و اخلاقي وي نمايشگر چهرۀ فقهي ايشان است. او به معاني لغوي، روايي و اصطلاحي فقه و موضوع اين علم و مفاهيم اساسي رايج در اين علم، از قبيل طاعت و معصيت و احكام پنج‌گانۀ فقهي التفات كامل دارد و جايگاه اين علم در ميان علوم و نسبت آن با گزاره‌هاي اعتقادي و اخلاقي در دين و نيز وجه اشتراك و تفاوت شريعت با طريقت و حقيقت را با رويكرد خاص خود تبيين مي‌كند. هم از ضرورت پايبندي همگان به گزاره‌هاي فقهي سخن گفته است و هم به تبيين ضرورت گزاره‌هاي فقهي در دين مي‌پردازد و در مسير تبيين عقلانيت‌پذيري گزاره‌هاي فقهي، علاوه بر اينكه اين گزاره‌ها را خردستيز نمي‌داند، وضع آنها را مقتضاي مصالح و مفاسدي نفس‌الأمري مي‌داند و از ناتواني عقل بشر از درك آنها در مقام اثبات سخن مي‌گويد. تكاپوي عقل در اين زمينه معمولاً به خطا مي‌انجامد؛ زيرا يا مصالح جزيي را بر مصالح عمومي در متعلقات احكام ترجيح مي‌دهد يا مصالح دنيوي را بر مصالح حقيقي رجحان مي‌بخشد. اعتماد به اين گزاره‌ها روح تعبد انساني را تقويت مي‌كند. هر چند به اين جهت مي‌توان از فراخردي اين گزاره‌ها سخن گفت؛ ارائۀ دليل عقلي محكمي براي اعتماد به آن گزاره‌ها دشوار نيست؛ چون دستكم گزاره‌هاي قطعي الصدور فقهي فراخرد از منبعي صادر شده‌اند كه عقل بر عصمتش گواهي مي‌دهد و اطمينان به صدق اين گزاره‌ها، عقلانيت‌پذيري آنها را به‌دنبال دارد.
