توحيد صفاتي و بساطت ذات واجب تعالي از ديدگاه علامه طباطبايي

Allame Tabatabaei’s Views on the Unity of Divine Attributes and God’s Simplicity

حكما، به ويژه صدرالمتألهين، بر نظريۀ «تغاير مفهومي و اتحاد مصداقي صفات واجب تعالي» تأكيد مي­كنند. اين در حالي است كه عرفا حمل صفات واجب را متأخر از مقام ذات دانسته و ذات واجب را مقام «لا اسم له و لا رسم له» مي­دانند. علامه طباطبايي در كتاب نهاية الحكمة قول به تغاير مفهومي و اتحاد مصداقي صفات واجب را پذيرفته است، در حالي كه در تفسير الميزان، مهرتابان و رسائل توحيديه قائل به نفي كثرت مفهومي از مقام ذات و تأخر صفات واجب از مقام ذات گرديده است. ما در اين مقاله نشان خواهيم داد كه لازمۀ نظريۀ «تغاير مفهومي و اتحاد مصداقي صفات واجب تعالي» تركيب واجب تعالي از وجود و عدم خواهد بود و نظر صحيح در اين باب همان «نفي كثرت مفهومي صفات در مقام ذات، و تأخر صفات واجب از مقام ذات» است. و در انتها نيز با استفاده از حمل حقيقه و رقيقه و تمايز آن با حمل شايع، وجه جمعي براي سازگاري هر دو نظر علامه طباطبايي در نهاية الحكمة و تفسير الميزان پيشنهاد خواهيم نمود.

Muslim philosophers, including Mulla Sadra, commonly advocate the theory of “the conceptual difference and existential identity of Divine attributes”. Muslim mystics, however, hold that the attribution of Divine attributes is posterior to His essence and that the very essence transcends any attribute or name. Allame Tabatabaei supports the former theory in his Nahaya al-Hikmah but in some other works like Al-Mizan, sees the latter as the correct one. In this paper, we argue that the first view leads to an implausible result, namely the composition of the Divine attributes from existence and non-existence. Then, appealing to the dichotomy of haqiqah/raqiqah predication we propose a way to reconcile between the two apparently incompatible views of Tabatabaei.