كليدواژه :
نسبت‌هاي چهارگانه , منطق قديم , منطق‌دانان مسلمان , تبارشناسي , تبار
چكيده فارسي :
هرچند پيشينۀ نسبت‌هاي چهارگانه ميان مفاهيم به ارسطو و فرفوريوس مي‌رسد، به منزلة يك تقسيم منطقي از نوآوري‌هاي منطق‌دانان مسلمان بوده و براي نخستين‌بار در آثار فارابي، غزالي، فخر رازي و خونجي و به صورت‌هاي متفاوت به علم منطق معرفي شده است. از آن‌جا كه تقسيم‌هاي فارابي، غزالي و فخر رازي، به‌ترتيب، دچار مغالطه‌هاي «عدم انسجام»، «عدم مانعيت» و «تداخل اقسام» بودند مورد پذيرش منطق‌دانان بعدي قرار نگرفتند؛ اما تقسيم خونجي، چون از اين مغالطه‌ها به‌دور بود، به كتاب‌هاي درسي منطق راه يافت و در منطق اسلامي تثبيت شد. با اين‌كه اين تقسيم در همان آغاز با شبهه‌ها و پارادوكس‌هاي مهمي روبه‌رو شد، توانست در برابر آن‌ها ايستادگي كند و به جاي‌گاه رفيع و تثبيت‌شدۀ امروزي خود دست يابد. اين مقاله درصدد كاويدن پيشينۀ نسبت‌هاي چهارگانه و تعيين سهم هر‌يك از منطق‌دانان قديم در پيش‌برد اين بحث است.
چكيده لاتين :
Though going back to Aristotle and porphyre Tyrien,the matter of the four relstions between two concepts, as a distinctive division, is one of the most important innovations in Arabic logic. This devision, for the first time, appeared in Farabi, Ghazali, Razi, and Khunaji in different forms. The devisions of the first three sufferred respectively from the fallacies of ‘non-coherency’, ‘non-exclusivity’ and ‘overlap of the sub-classes of the division’, so the later Arabic logicians didn’t accept them; thus Khunaji’s devision, laking all the fallecies, found its way to the pedagogical books and and established itself in Arabic logic up today. Although it has encountered important paradoxes from the very outset, it could resist all of them and reach its today firmed and established position in Arabic logic. In this paper, we explore the background of the four relations and determine each logician’s contribution in developing the subject.
