بررسي معناي «حسنان»، «عطفاي» و «ربيضة الغنم» در خطبه سوم نهج البلاغه

The Meaning of الحَسَنانِ, عِطفايَ and الغَنَمِ رَبيضَةِ in the Third Sermon of Nahj ul-Balaghah

واژه‌شناسان و شارحان نهج البلاغه «حسنان»، «عطفاي/ عطافي» و عبارت كنايي «ربيضة الغنم» را داراي معاني مختلفي دانسته ­اند؛ ازجمله: حسنان را امام حسن و امام حسين (ع)، انگشت شست پا، شانه، بازو و ساعد معنا كرده­ اند و «عطفاي / عطافي» را دو طرف پيراهن يا رداء، دو پهلو و شانه دانسته­ اند. همچنين «مجتمعين حولي كربيضة الغنم» را كنايه از كم‌هوشي و كودني، شدت شادي و كم‌مراعاتي ادب، شدت ازدحام و پناه آوردن به امام (ع) به دليل به ستوه آمدن از ستمگري­ هاي حاكمان و واليان معنا كرده ­اند. در اين مقاله اقوال واژه‌شناسان و شارحان در اين باره مورد بررسي قرار گرفته و ايراداتي را كه برخي از شارحان بر معاني مختلف گرفته­ اند، ارزيابي گرديده است. تفسير برگزيده نگارندگان بدين شرح است كه «حسنان» به‌معناي شانه، بازو يا ساعد است. «عطفاي» به معناي دو پهلو مناسب­تر است و عبارت كنايي «مجتمعين حولي كربيضة الغنم» ناظر به تجمع و ازدحام مردم شائق به امارت امام علي (ع) به دليل به ستوه آمدن از ستمگري حاكمان به ويژه خليفه سوم است.

Terminologists and commentators of Nahj ul-Balaghah have viewed الحَسَنانِ, عِطفايَ and الغَنَمِ رَبيضَةِ as being of different meanings; as the viewed, الحَسَنانِ means the Imams Hasan and Hosein (a), the big toe, the upper arm and the forearm, and عِطفايَ two sides of shirt, human`s two flanks and two shoulders, and الغَنَمِ رَبيضَةِ little intelligence, intensity of enjoyment, lack of politeness and public overcrowding and referring to Imam (a) because of extreme injustice of the rulers. In the paper, all given meaning as well as the relevant objections have been critically studied. As viewed in the paper, الحَسَنانِ means two shoulders, upper arms or forearms, عطفايَ is preferred to mean human flanks and the last phrase to mean public overcrowding as showing their demand to Imam`s rule because of the extreme injustice current during the third caliphate.