عمليات جاسوسي اتحاد شوروي در ايران در دورۀ رضاشاه براساس زندگي و خاطرات ژرژ آقابكف در سال‌هاي 1305 ـ 1307

در پاييز سال 1309 خورشيدي، پليس ايران شبكه‌اي بزرگ از جاسوسان اتحاد شوروي را در ايران كشف كرد. اين شبكۀ جاسوسي آن‌چنان گسترده بود كه هيئت حاكمۀ ايران را حيرت‌زده كرد. بيشتر اعضاي اين شبكه كارمندان وزارتخانه‌هاي ايران، مانند وزارت پست، خارجه، جنگ و ديگر اداره‌هاي دولتي بودند. حتي افراد سرشناسي چون تيمورتاش در معرض اتهام عضويت در اين شبكه قرار گرفتند. كشف اين تشكيلات براي روابط دو كشور ضربۀ بزرگي بود. حكومت ايران اين رفتار را خصمانه تلقي كرد و تا پايان دورۀ رضاشاه، همواره با سوءظن به همسايۀ شمالي خود مي‌نگريست. بازيگردان اصلي اين تشكيلات، «آقابكف» از اهالي تركستان اتحاد شوروي بود كه پيش از اين در آسياي مركزي، مأموريت مهم مبارزه با باسماچيان را  بر عهده داشت و سرانجام توانست با ازميان‌برداشتن انورپاشا به مبارزات آن‌ها خاتمه دهد. آقابكف در ازاي اين موفقيت، ترفيع درجه گرفت و به افغانستان فرستاده شد. نتيجۀ اين نوشتار نشان مي‌دهد كه هدف اصلي اتحاد شوروي از جاسوسي در ايران، ضربه‌زدن به منافع بريتانيا در ايران، عراق و هندوستان بود. اما پيامدهاي افشاگري‌ اقدامات جاسوسي اتحاد شوروي براي دولت و دولت‌مردان ايران و حكومت اتحاد شوروي گران تمام شد. اين نوشتار با استفاده از روش پژوهش‌هاي تاريخي و شيوۀ تبييني تحليل اسنادي، برآن است تا به بررسي و تحليل روند حضور آقابكف در ايران، عمليات جاسوسي وي، كشف شبكۀ جاسوسي اتحاد شوروي در ايران و تأثير آن بر تاريخ روابط دو كشور بپردازد.