جستاري در شناخت نوع ادبي دستورنامه و آثار آن

A Research on Introducing the Literary Type of the Book of Life of Ministers and its Works

در خصوص بزرگان تاريخ نظير شاهان، وزرا، رجال سياسي، ادبا، فقها، علما و... از ديرباز تا كنون آثار مستقلي تدوين و تصنيف شده و بعضاً نيز در مطاوي آثار تاريخي و كتابشناسي بدان‌ها پرداخته شده است. از زمرة اين قبيل آثار بايد از كتبي نام برد كه به طبقة دستوران (صدوران يا وزراء) پرداخته‌اند و مي‌توان آن‌ها را در يكي از اقسام نثر فارسي مسمّي به دستورنامه‌ها طبقه‌بندي كرد. مقصود از اين نوع خاص، آثاري‌اند كه يا به‌مثابة كتب تاريخ عمومي از پيش‌ از اسلام تا عصر مولّف را از منظر شناخت وزرا بررسيده و يا اينكه اختصاصاً يكي از ادوار تاريخي را مطمح نظر قرار داده‌اند. پيشينة اين‌گونه آثار به پس از اسلام برمي‌گردد. در ادبيّات عرب كتبي نظير الوزراء و الكتّاب الجهشياري و تاريخ فخري ابن الطقطقي داعيه‌دار اين قسم ادبي به شمار مي‌روند. در ادبيّات فارسي نيز نگارش دستورنامه‌ها از قرن ششم متداول شده و تا سده‌هاي اخير ادامه يافته است. برخي از اين قبيل آثار عبارت‌اند از: تاريخ‌الوزراء نجم‌الدين قمي، نسائم‌الاسحار ناصرالدين منشي كرماني، آثارالوزراء عقيلي و... . دستورنامه‌ها از جهات تاريخي، اجتماعي، سياسي و ادبي از اهميّت بسزايي برخوردارند. تعدادي از آثار اين نوع ادبي تصحيح و طبع شده و برخي هنوز در كسوت نسخ خطّي و چاپ سنگي باقي مانده‌اند. نگارنده در اين نوشتار كوشيده ضمن احصاء دستورنامه‌هاي فارسي به بررسي و بيان خصايص اين دسته آثار از منظر ساختاري، محتوايي بپردازد.

About the great figures of history, such as kings, ministers and men of politics, writers, jurisprudents and scholars ... From the ancient times to the present day, special works have been written and sometimes in the text of some historical books this issue has been investigated. The same category of works should be mentioned in the books that have been introduced to the ministers. These works should be classified in a Persian prose poet as a book of the life of ministers. The purpose of this particular type is to find works that, like the books of general history from pre-Islamic to the epoch of the author, are examined in terms of the knowledge of the ministers or they have focused specifically on one of the historical periods. The background to these works dates back to Islam. In Arabic literature, such a Al-Zura Val Kottab, Al-Jahshyari, and Fakhri's history of Ibn al-Taqtaqi represent this literary form. In Persian literature, the book of life of ministers has been popular since the sixth century and has continued for centuries. Some of these works include: The Tarikhol Vozara najmaddin Qomi, Naseem al-Ashar Nasir al-Din Monshi Kermani, the Asarol Vozara Aghili and others. The book of ministers' life is of historical, social, political and literary importance. Some of the works of this type of literary are corrected and printed, and some are still manuscripts and lithographs. In this article, the author attempted to mention the Persian works of this literary genre to study and characterize the features of this group of works from a structural point of view.