مروري بر مطالعات فرسايش خاك و منشأيابي رسوب

A review on soil erosion and sediment fingerprinting studies

رسوبات معلق در سيستم‌هاي رودخانه‌اي و حوضه‌اي از منابع غيرنقطه‌اي سرچشمه مي‌گيرند كه از لحاظ مكاني و زماني متفاوت‌اند. فرآيند منشايابي رسوب بر روش‌هايي تاكيد مي‌كند كه پژوهشگران از طريق نمونه‌هاي تركيبي برداشت شده از رودخانه و حوضه قادر به تفكيك منابع رسوب باشند. علاقمندي به اين روش به عنوان يكي از تكنيك‌هاي فرسايش و رسوب و نيز ابزاري براي تكميل روش‌هاي سنتي فرسايش آبي براي شناسايي منشا و حركت رسوبات در داخل رودخانه در بازه‌هاي زماني و مكاني مختلف و برآورد مقدار فرسايش خاك با استفاده از ردياب‌هاي موجود در خاك و رسوب افزايش يافته است. اين مقاله تاكيدي بر تكنيك‌ها و روش‌هاي استفاده شده، مدل‌هاي تركيبي و استفاده از ردياب‌هاي مختلف در مطالعات فرسايش و رسوب با تاكيد بر منشايابي رسوب در جهان و ايران است تا مدل‌هاي موجود، ردياب‌ها و تكنولوژي‌هاي نوين را معرفي كند. نتايج حاصل از مرور پيشينه پژوهش نشان داد كه در حوزه فرسايش و رسوب مطالعات منسجم و با روش‌شناسي جديد از دهه 60 ميلادي شروع شده و مطالعات در مقياس‌هاي حوضه بزرگ، متوسط و كوچك، دامنه و مقياس پلات يا آزمايشگاه با تكنيك‌هاي مختلف واپاشي راديونوكلوييد، عناصر كمياب زميني، خواص مغناطيسي خاك، ردياب‌هاي ديگر و منشايابي انجام شده‌اند. اين پژوهش ضمن مرور و معرفي مدل‌هاي فرسايش و رسوب، مدل‌هاي منشايابي، ردياب‌هاي موجود و شيوه‌هاي نمونه‌برداري، تكنولوژي‌هاي نوين فرسايش و رسوب در ايران (اختراعات) را نيز معرفي مي‌كند.

Suspended sediments originated from nonpoint sources in the fluvial and the catchment which they are different on spatial and temporal scales. Fingerprinting of sediment process focus on methods that researchers able to discriminate sediment sources using composite and extracted samples from river and basin. Interesting to this method has been increased as a erosion and sediment technique, as well as tools for completing of old method of water erosion with regarding to identifying of sediment sources, sediment delivery in the river at various spatial and temporal scale and estimation of soil erosion using existing tracers in the soil and sediment. This research emphasis on the used techniques and methods, mixing model and utilities of various tracers in the erosion and sediment studies focusing on sediment fingerprinting in the world and Iran in order to reviewing of performed studies researchers able to be familiar with existing models, tracers and new technologies and find track of soil and sediment studies focusing on fingerprinting. Result of review showed that cohesive studies of soil and sediment with regarding to new methodology started since 60th decade and studies have been performed in large, medium and small scale basin, hillslope, plot and experimental scale with techniques such as radionuclide decay, earth rare element, magnetic properties of soils, other tracers and fingerprinting. This research reviews and introduces erosion and sediment models, fingerprinting models, existing tracers and sampling methods and new soil and sediment technologies of Iran (patents).