كليدواژه :
ابنزر هاوارد , شهر صنعتي , شهر تاريخي , مغالطۀ باغشهر , شهر ايراني , باغ ايراني , باغشهر , باغ
چكيده فارسي :
اصطلاح باغشهر در مجامع آكادميكِ بين‌المللي يادآورد نظريۀ شهرسازي ابنزرهاوارد انگليسي در پاسخ به معضلات شهرهاي بعد از انقلاب صنعت در 1903 است. لوييس مامفورد آنرا يك پديدۀ كاملاً مدرن آغاز قرن بيستم مي‌داند، كه غالباً «از سوي كساني مقبول واقع شد كه به درستي نظريۀ هاوارد را درك نكرده بودند». همين مقبوليت موج ساختن شهرك‌هاي حومه‌اي سرسبز و يا با كمربند سبز را در اروپا و امريكا برانگيخت، شهرك‌هاي حومه‌اي كه همه نشانۀ برداشت ناقص يا سوء برداشت از نظريۀ هاوارد بودند.
گويا ازچندين دهه پيش دامنه اين سوء برداشتو تقليل باغشهر هاوارد به شهر يا شهرك‌هاي سبز به جامعۀ حرفهاي ايران در حوزۀ شهرسازي كشيده شده و در مطالعات باغ ايراني هم ظهور كرده است، به طوري كه امروزه نام پديده‌اي مدرن و غربي، در تناقضي آشكار، بالسويه از سويي براي نوشهرها (شهرك‌هاي حومه‌اي سبز) و از سوي ديگر، براي شهرهاي تاريخي ايران، در وضعيت صرفاً سرسبزي يا داشتن باغ هاي متعدد، به‌كار مي‌رود.
پژوهش در باغ‌سازي ايراني و اسلامي، حدود يك سده است پاگرفته و آغازگران آن محققان خارجي بوده‌اند و درچند دهۀ اخير پژوهشگران ايراني بهآن روي آورده‌اند. نكتۀ مبهم و شبهه‌برانگيز در غالب اين پژوهش‌ها كاربرد اصطلاح باغشهراست كه، به طور ضمني يا آشكار، پژوهشگران آن را اصطلاحي فارسي و پديده‌اي ايراني دانسته و حتي برخي باغشهر ايراني را متقدم بر باغشهر هاوارد برشمرده‌اند. حال پرسش اين است كه چگونه يك پديدۀ تاريخي الگوي پديده‌اي مدرن مي‌تواند باشد؟ مگر اينكه مغالطه‌اي صورت گرفته باشد.
اكنون زماني مطالعات عميق و دقيق باغ ايراني است و به اين منظور، فهم چيستي باغشهر و روشن شدن علت اين مغالطه، يك الزام پژوهشي است كه تا كنون محققان به دقت به آن نپرداخته‌اند، مطرح است. در مقاله حاضر با جستجويي در ريشۀ تاريخي اين اصطلاح در زبان و ادبيات فارسي و مرور منابعي كه از باغشهر ايراني سخن گفته‌اند و نيز متوني كه پيشينه يا مرجع مطالعات باغ ايراني بوده‌اند، به ابهامات و تناقضات در مفهوم و صورتي به نامباغشهرپرداخته مي‌شود و در كنار توضيحاتي كلي در ماهيت باغشهر هاوارد، زمينۀ مقايسۀباغشهر او و آنچه را در ايران باغشهر ناميده‌اند فراهم مي‌شود تا بتوان مغالطۀ صورت‌گرفته در اين زمينه را روشن كرد.
اميد است كه اين كوشش، موجب برانگيختن وسواس و دقت علمي و روحيۀ تشكيك در دانشجويان و پژوهشگران ايراني گردد كه دست به تحقيقات در حوزۀ تاريخ معماري، شهر، و باغ ايراني مي‌زنند و نيز نظر اهل حرفه در حوزۀ شهرسازي يا معماري منظر را به اين مهم جلب كند.
