وجوب و استحباب زكات اموال در انديشه فقها

Obligation or desirability of the alms tax in jurisprudents` thought

يكي از منابع مالي در حكومت اسلامي زكات است؛ نظام اسلامي براي اداره جامعه و انجام مسؤوليت‌هاي سنگين خود و از بين بردن فقر اقتصادي، پرداخت زكات را در كنار ساير واجبات مالي مانند جزيه، خراج، نذورات، خمس و... لازم مي‌داند. بررسي آراء فقهاي شيعه و سني حاكي از آن است كه مشهور فقهاي شيعه موارد وجوب را منحصر در نه مورد معروف مي‌دانند و اكثريت اهل سنت بر خلاف نظر شيعه، قول به گسترش موارد وجوب زكات را پذيرفته‌اند و در كليه مواردي كه مشهور شيعه قائل به استحباب زكات است، به وجوب پرداخت زكات معتقدند. البته برخي از فقهاي اهل سنت همانند مشهور شيعه، در غير از موارد نه گانه قائل به استحباب هستند. در ميان فقهاي شيعه، ابن بابويه و فرزندش شيخ صدوق در مال التجاره هم زكات را واجب مي‌دانند؛ ابن­­جنيد در ساير حبوبات غير از غلاّت اربعه نيز زكات را واجب مي‌داند. با توجه به اين‌كه نيازهاي جامعه فراتر از موارد منحصر در نه مورد مشهور است و نسبت به اين موارد نيز في‌الجمله در اكثر اشخاص ثروتمند شرايط لازم وجود ندارد و در عمل، وجوب زكات در موارد نه گانه نسبت به اشخاص توانمند منتفي است، به نظر مي‌رسد از باب تنقيح مناط مي­توان نتيجه گرفت كه حكم موارد وجوب زكات بر محور نياز جامعه متغير بوده و حكومت اسلامي اين اختيار را دارد كه در هر زمان و مكان نيازها را در نظر گرفته و حسب مورد، موارد وجوب زكات را تغيير داده و يا گسترش دهد.

Alms tax, zakat, is known to be one of the financial sources in Islamic government; in order to administrate society and omit economical poverty, Islamic government has regarded alms tax, beside other financial obligatory payment like tax and indulgence tax, as another obligatory payment. Shiite jurisprudents have limited obligatory cases of alms tax to the well-known nine cases, while majority of Sunni jurisprudents have extended it to such a domain that it includes all cases known to be desirable by Shiite as obligatory. Among Shiite jurisprudent, ibn Babevayh and his son, Sheikh Saduq, have known it obligatory in trading finance. Ibn Junayd has known all grains as obligatory. One can conclude that relying on the measure for alms tax and with regard to social needs, the variety of the cases of alms tax is limited to the nine and the government can add to alms tax cases according to social needs in different ages.