عناصر ديني در كيهان‌نگاره نويافته چيني مانوي رويكردي تصويرـ متن‌شناسانه به طومارنگاره‌اي تعليمي از مانويان چين در قرن 13/14 ميلادي

پيشينه مطالعات هنر مانوي به آثار بازيافته از شين‌جيان در شمال غربي چين باز مي‌گردد. نظر به همين يافته‌ها و در پرتو پژوهش‌هاي سده پيشين، مطالعه نگاره‌هاي تعليمي مانوي‌، پهلو به پهلوي پژوهش‌هاي زباني و تاريخي، به شكوفايي رسيده، آنچنان كه منجر به كشف زواياي گوناگوني از مانويت شده است. با اين حال، آثار هنري مانوي كه جديداً در جنوب شرقي چين كشف شده، مطالعات هنر مانوي را دگرگون كرده است. اين آثار جديد دَه طومار نقاشي است كه طي سال‌هاي 2006 تا 2016 در موزه‌هاي ژاپن و آمريكا شناسايي شده است. جستار حاضر قصد دارد در مقام نخستين نوشته فارسي يكي از اين آثار فوق‌العاده مهم را، كه كيهان‌نگاره خوانده مي‌شود، تشريح كند. اين نقاشي تعليمي كه مهم‌ترين اثر در ميان دَه نقاشي نويافته است، نشان مي‌دهد اجزاي كيهان از منظر كيش مانوي چگونه در كنار يكديگر چيده شده‌اند. مقاله حاضر برخي تحليل‌هاي پيشين را بازبيني مي‌كند كه در سال‌هاي اخير برخي كارشناسان مطرح كرده‌اند.

History of the Manichaean art studies is traced back to the discovered artifacts in Xinjiang, Northwest China. Due to these findings and in light of the studies done in the last century, a study on the Manichaean didactic images - side by side with linguistic and historical researchers - has been flourished. The fact which has been led to the discovery of various aspects of Manichaeism. Yet, the Manichaean new artworks discovered in southeastern China, have changed the Manichaean art studies. These new artistic works are ten hanging-scrolls that have been identified during 2006-2016 in Japanese and American museums. The present paper - in place of the first article in Persian - intend to interpret one of those very important works called “Cosmology Painting”. This didactic painting, which is the most important work among the ten found paintings, demonstrates how details of Manichaean cosmos are arranged together. In the paper, some of the former commentaries are revisited.