مطالعۀ عوامل تأثيرگذار بر مدل ذهنى كاربران از آيكون هاى نرم افزارهاى كتابخانۀ ديجيتال

nvestigating Factors Affecting on the Users’ Mental Models of Icons in Digital Library Software

ادراك آيكون‌ها به عنوان يكي از مهمترين اجزاي رابط كاربر گرافيكي سامانه‌هاي اطلاعاتي تحت تاثير عوامل مختلف فردي و محيطي مي باشدكه از جمله اين عوامل مي توان به مدل ذهني كاربران اشاره كرد. هدف از اين پژوهش، شناسايي عوامل تاثيرگذار بر مدل ذهني كاربران از آيكون‌هاي رابط كاربر نرم‌افزارهاي كتابخانه ديجيتال ايران است. پژوهش حاضر از حيث هدف، كاربردي است و به شيوه كمّي و كيفي انجام شده است. ابزار گردآوري اطلاعات در بخش كمي، پرسشنامه محقق ساخته و در بخش كيفي، مصاحبه نيمه ساخت‌يافته است. جامعه پژوهش شامل دانشجويان كارشناسي و كارشناسي ارشد رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسي دانشگاه شيراز، و كتابداران كتابخانه‌هاي دانشگاه شيراز و دانشگاه علوم پزشكي شيراز به تعداد 174 نفر است. يافته‌ها نشان داد مهمترين عوامل تاثيرگذار بر مدل ذهني كاربران از آيكون ها 4 مقوله " تجربه كاربران"، "كاركرد آيكون‌"، "مشخصه‌هاي ظاهري آيكون" و "بافت آيكون" مي باشند. مقوله "تجربه "شامل آشنايي و تجربه قبلي كاربران و مقوله "كاركرد آيكون" شامل تطابق كاركرد آيكون با شكل، اشاره آيكون به كاركرد غيرمتداول و شناخته‌نشده نسبت به كاركرد متداول، كاركرد مشترك در نرم‌افزارهاي مختلف و كاركردهاي تخصصي برخي آيكون‌ها مي‌شود. مقوله "مشخصه‌هاي ظاهري آيكون" به رنگ، اندازه، وضوح، زمينه و پيچيدگي آيكون برمي‌گردد. تاكنون پژوهشي در ايران به موضوع عوامل موثر بر مدل ذهني كاربران از آيكون هاي نرم افزارهاي كتابخانه ديجيتال نپرداخته است. شناسايي عوامل موثر بر مدل ذهني كاربران مي‌تواند به طراحان نرم‌افزارهاي كتابخانه‌هاي ديجيتال كمك كند تا آيكون‌هايي طراحي كنند كه با مدل ذهني كاربران مختلف همسويي بيشتري داشته باشد و در نهايت رضايت كاربران را فراهم آورد.

Perception of icons is one of the most important elements of graphical user interface in information systems affected by personal and environmental factors, including users’ mental models. The present study tended to investigate factors affecting on the users’ mental models of icons in digital library software. This is an applied research using qualitive and quantitive approach. The tool for gathering data in quantitive section is researcher-made questionnaire and in qualitive section is semi-structured interview. The participants consisted of B.A. and M.A. students of knowledge and information science in Shiraz University and Shiraz University of Medical Sciences and Shiraz University librarians, 174 persons. According to the results, “experience”, “icons’ functions”, “external characteristics of icon”, and “context” are four main categories affecting on users’ mental models of icons. “Experience” includes users’ former familiarity and experience and “icons’ functions” includes compatibility of icon function with its picture, referring the icon to unknown and uncommon function rather than common function, common function in different applications and special functions of some of icons. “Appearance characteristic of icons” includes color, size, clarity, context and complexity of icon. There hasn’t been any research that investigates factors affecting on users’ mental models of icons in digital library software. Recognition of factors affecting users’ mental models can help digital library software designers to design the icons that have more consonancy with users’ mental models and eventually provide users satisfaction.