زنان افغان مهاجر و چالش‌هاي بازگشت به وطن (مطالعه موردي: زنان مهاجر افغان ساكن شهر مشهد)

بزرگ‌ترين مهاجرت افغان‌ها به ايران بعد از روي كار آمدن دولت جمهوري دمكراتيك افغانستان در 1978 و به واسطه درگيري‌هاي گسترده داخلي آغاز شد. اين سيل مهاجرتي در طي سال‌ها همواره با فرازوفرودهاي فراواني مواجه بوده است. گرچه دليل اصلي مهاجرت افغان‌ها هرگز نگرش جنسيتي نبوده است اما همواره سايه مسائل جنسيتي همچون نبود امنيت براي زنان، صيانت از ناموس و ... به عنوان مؤلفه‌هاي بازدارنده نقش اساسي ايفا كرده‌اند. در اين پژوهش تلاش شده دلايل عدم تمايل به بازگشت افغان‌ها از ديد زنان مورد بررسي قرار گيرد. با استفاده از نظريه دافعه و جاذبه مهاجرت و از طريق مصاحبه ساختارمند با 16 زن مهاجر در شهر مشهد و طي دو دوره زماني مختلف پرسش‌هاي اصلي تحقيق بررسي شد. جاذبه‌هاي ايران براي دختران و زناني كه در ايران متولد شده‌اند بيشتر از زناني است كه بخش عمده‌اي از عمر خود را در افغانستان گذرانده‌اند. تغيير ساختار معيشتي و محيط جغرافيايي افغان‌هاي مهاجر به ايران كه عموماً از قوم هزاره هستند موجب شده نظام پدرسالار سنتي كارايي خود را از دست داده و از جامعه ايراني متأثر شود. دلايل عدم بازگشت زنان افغان در دو دسته كلي قابل تقسيم‌بندي است: 1) مسائل درون فرهنگي كه بازتاب‌دهنده مشكلات و موانع موجود در ساختار اجتماعي و سنتي افغانستان است و عملاً به عنوان يك دافعه در بازگشت زنان نقش ايفا مي‌كند گرچه تغييرات رخ‌داده بعد از شكل‌گيري جمهوري اسلامي افغانستان بارقه اميدي نيز در دل آن‌ها تابانده است و 2) مسائل برون فرهنگي كه ناشي از جاذبه‌ها و دافعه‌هاي جامعه ايراني براي ايشان است خصوصاً برخورداري از آزادي و امنيت بيشتر در ايران براي زنان افغان علي‌رغم مشكلات و موانع تحصيلي و اجتماعي، به عنوان يك مؤلفه مؤثر در عدم بازگشت عمل مي‌كند.