ريشه هاي تاريخي نگرش عين القضات همداني به حديث «اطلبوا العلم ولو بالصين»

صوفيان و فيلسوفان مسلمان در بسياري از موارد فهمى خلاف ظاهر از روايات ارائه داده اند. از زمره اين قبل عالمان مسلمان، عين القضات همداني (مقتول در 525ق) است. او در بحث از روايات مختلف چنين مي كند. از جمله، در بحث از روايت «اطلبوا العلم ولو بالصين» منظور روايت را رفتن به چشمه اي به نام «صاد» براي فرا گرفتن علم حضوري و لدني مي شناساند؛ چشمه اي كه به طبع بر معنايي رمزي دلالت مي كند. جا دارد بپرسيم ريشه هاي تاريخي نگرش وي به اين روايت چيست. چنان كه خواهيم ديد، اين برداشت ريشه در تفكر گنوسي و راز گرايانه او دارد. بر اساس تفكر گنوسي - كه در بخشي از مسير انتقال خود از طريق مسيحيت و مانويت به ايران و به طبع به اسلام ايراني راه يافته به جهان مادي و علم مادي فاقد ارزش است. غنوصيان اصالت را به جهان متافيزيكي مي دهند و عين القضات هم از ايشان متأثر است. انديشه راز گرايانه ديگري كه عين القضات از آن اثر پذيرفته، تفكر افلاطونيان است كه با اعتقاد به عالم مثل، اصل تمام چيزها را در عالم بالا مي دانند و اشياء مادي را سايه و ظلي براي آن در نظر مي گيرند. هر چند نگرش عين القضات به حديث داراي ريشه هاي تاريخي در خارج از جهان اسلام است، جنبه هايي از تفكر عين القضات را مي توان در اديان مختلف و مكاتب گراينده به تفاسير باطني از اسلام خاصه مذهب تشيع بازديد.