تحليل الگوي استقرار دوره مس سنگي دشت رودبار جنوب، حوزه فرهنگي هليل رود

An Analysis of the Chalcolithic Settlement Patterns of Southern Roudbar Plain, Halilroud Basin

دشت رودبارجنوب و ارتفاعات پيرامون آن در جنوب شرق ايران از ديرباز به‌واسطه اقليم مناسب داراي قابليت‌هاي فراوان جهت استقرار جمعيت‌هاي انساني بوده است. بررسي­هاي باستان‌شناسي دشت رودبار جنوب به‌عنوان بخش مهمي از پژوهش­هاي باستان­شناسي صورت گرفته در حوزه فرهنگي هليل‌رود در محدوده­اي به وسعت بيش از 6000 كيلومترمربع انجام‌شده كه از ميان آثار شناسايي‌شده، 53 محوطه آن متعلق به دوره مس‌سنگي بوده است. رودخانه دائمي هليل­رود و دشت حاصلخيز رودبار جنوب، مهم‌ترين عوامل مؤثر در شكل­گيري نوع الگوي استقراري محوطه­ هاي مس ­سنگي اين حوزه بوده است. الگوي اصلي پراكنش محوطه­ ها در اين دوره، الگويي خوشه­اي در كنار هليل‌رود و شاخه­ هاي فرعي آن در بستر دشت رودبار و مناطق پاي كوهي و ميان كوهي است. با توجه به شواهد موجود ازجمله موقعيت مكاني، وسعت، ميزان و تراكم آثار سطحي مي­توان اين محوطه­ ها را به استقرارهاي دائم يا موقت نسبت داد. بامطالعه گونه­ هاي سفالي به‌دست‌آمده از اين محوطه­ ها و مقايسه آن با سفال‌هاي تپه يحيي و تل ابليس و محطوط آباد مي­توان توالي و تداوم استقرارها را در مراحل مختلف دوره مس‌سنگي مشاهده كرد. ارتباط دشت رودبار با مراكزي چون دره بردسير (تل‌ابليس)، دشت صوغان (تپه يحيي) و دشت جيرفت (محطوط آباد) موجب شكل­ گيري فرهنگ‌هاي مشترك و برهم­كنش ­هاي فرهنگي متقابل در اين دوره بوده است. اين مقاله تلاش دارد ضمن معرفي استقرارهاي دوره مس­ سنگي دشت رودبارجنوب، با بهره ­گيري از سيستم اطلاعات جغرافيايي (جي­آي­اس) به بازسازي و تحليل الگوي استقراري اين دوره بپردازد.

Roodbar plain and the mountainous surrounding areas of the southeast of Iran have long been a great place to establish the human settlements due to their suitable climate. Archaeological surveys of Roudbar plain and the mountainous areas around it in the cultural basin of Halilroud were carried out in an area of over 6000 square kilometers and as a result, 53 sites were identified and contributed to the Chalcolithic period. Permanent river of Halialroud and the fertile plain of the southern Roudbar have been the most important factors influencing the formation of the settlement pattern of the Chalcolithic sites in this area. The main pattern of sites distribution in this period are a cluster pattern near Halialroud and its sub-branches in the bed of Roudbar plain and on foots and slopes of the mountains. Given the available evidence including location, extent, amount and density of surface effects it is possible to attribute these sites to permanent or temporary settlements. By studying the pottery types obtained from these sites and comparing it with Yahya's potteries and tall-e Iblis and Mahtotabad we can observe the sequence and continuity of deployment in different stages of the Chalcolithic period. The relation with the centers such as Bardsir valley (Iblis), Soghun plain (Yahya) and Jiroft plain (Mahtotabad) led to the creation of common cultures and cross-cultural interactions during this period. This article attempts to introduce the Chalcolithic settlements of the southern Roudbarplain using the geographical information system (GIS) to reconstruction and analysis of the settlement pattern of this period.