تعريف زهد، جايگاه و اركان آن در نگاه معصومان (ع) و متصوفه

Asceticism in Sufism and the Shiite Imams’ Narrations

زهد از مباحث مهم در تفكر اسلامي و از محوري‌ترين اصول در نگاه متصوفه است. بسياري تصوف را همان زهد تكامل‌يافته مي‌دانند و علت اهتمام صوفيان به زهد را توجه آنها به اين حقيقت دانسته‌اند كه بدون بي‌رغبتي به دنيا، طي‌كردن مسير سلوك ميسر نخواهد بود. به همين سبب، اركان زهد از نگاه ايشان عبارت است از: اجتناب از عمل بي‌علاقه، گفتاري بي‌طمع، عزت بي‌رياست، دنياگريزي و پرهيز از مال،‌ سخن و خواب و خوراك. زهد در نگاه معصومان (ع) اختلافاتي با نگاه متصوفه دارد؛ اما مي‌توان گفت زهد نزد متصوفه تا حد زيادي نزديك به حقيقت آن در بيان پيامبر (ص) و اهل ‌بيت ايشان است و بلكه گاه تعريف متصوفه از زهد عيناً همان تعريف پيامبر (ص) است. لذا تفاوت‌هايي وجود دارد، چنان‌كه زهد نزد متصوفه معناي تندتري داشته است، به گونه‌اي كه بعضاً منجر به ترك ضروريات زندگي و دشمن‌داشتن دنيا مي‌شود، حال آنكه در كلام معصومان (ص) توجه به نيازهاي زندگي و ضروريات آن آشكار است؛ اما اين تفاوت‌ها آنچنان وسيع و عميق نبوده است كه بتوان زهد متصوفه را جداي از زهد حضرات معصومان (ع) دانست. تحقيق حاضر با رويكردي توصيفي- تحليلي زهد و زهدگرايي را بررسي، و بين ديدگاه معصومان (ع) با متصوفه مقايسه تطبيقي مي‌كند.

Sufis had well noticed the fact that the realization of any other admirable virtue in the spirit of human being and reaching eternal salvation as a result was not possible unless through practicing asceticism, lack of which resulting in the emergence of many immoralities. Moreover, asceticism has a special position in the Hadithes and Narrations of Imams in which the results mentioned for its realization or non-realization are similar to those pointed by the Sufis. Some of the results for realization of asceticism are: generosity, munificence, wisdom, while some for its non-realization are jealousy, niggardliness and weak faith. This research demonstrates that throughout the first four centuries of Islam, Sufistic asceticism is very similar to how it is defined by Ahl al-Bait’s viewpoints, although it contains some intemperance that has no place in that of Imams.