بررسي تطبيقي تحليل «خلق افعال عباد» در كلام ماتريديه و ديوبنديه

A Comparative Study of Creation of Servant’s Actions in the Words of Maturidism and Deobandism

ديوبنديه مكتبي است كه از درون مذهب كلامي ماتريديه برخاسته و ادعاي پيروي از كلام ماتريديه، مهم­ترين شاخصه كلامي ديوبنديه است؛ اما اين مدعا در تطبيق مباحث كلامي دچار تزلزل­هايي شده است. تطبيق آراي اين دو مكتب در تحليل مبحث كلامي «خلق افعال عباد» نشان مي­دهد كه ديوبنديه در برخي مسائل، ديدگاه متفاوتي اختيار كرده است، كه اين مغايرت­ها به مبناي ديوبنديان در مخالفت با هر معناي داراي شائبه شرك و بدعت باز مي­گردد. در پاسخ به پرسش از ميزان تحول ديوبنديه در موضوع تحقيق، اين نتيجه حاصل شد كه ديوبنديان همچون ماتريدي­ها، به تفكيك «خلق» و «كسب» در تحليل «افعال بندگان» قائل­اند؛ اما در نوع ديدگاه در باب «كسب» متفاوت مي­انديشند. ماتريديان به انتساب حقيقي افعال به دو قادر قائل­اند، اما ديوبندي­ها ضمن تأكيد بر فاعليت مطلق خداوند، از اطلاق فاعليت بر بندگان پرهيز دارند و تأثيرگذاري بندگان را فقط به عنوان سبب ظاهري مي­پذيرند.

Deobandism is known to be an inter-religious theological school that arose from Maturidism and the claim that it follows the words Maturidism is the most important characteristic of Deobandism, but this claim has been undermined with regards to collation of theological matters. The collation of ideas of these two schools regarding the issue of creation of servant’s actions indicates that Deobandism has different viewpoints regarding some matters which could be traced back to principles of Deobandians with respect to any sort of meaning with polytheism and original creation. In response to the question concerning the degree of transition of Deobandism on the subject of the present investigation, it was concluded that Deobandians believe in the distinction between creature and acquisition, kasb, in the analysis of creatures deeds just like Maturidians. However they think differently regarding their viewpoint on acquisition. Maturidians believe in the attribution of actions to two agents but Deobandians emphasize on absolute agency of God and avoid applying it to humans and consider their influence as superficial.