شبكه قلاع كوهستاني مشرف بر مركز خوره اصفهان و نقش آن‌ها در حيات پايدار اصفهان

The Fortifications Networks of Isfahan and their Influence on the Longevity of the Urban Settlements at the Rostaq of Jay

شناخت آثار ايجادشده در ارتفاعات مشرف بر دشت اصفهان كه كنترل پهنه اصفهان به‌ويژه مركز آن را بر عهده داشته‌اند، به ما كمك مي­كند تا با نگاه جامع بتوانيم وضعيت مركز خوره اصفهان را به­ عنوان يكي از مهم‌ترين بخش‌هاي سرزمين ايران و جهان اسلام موردبررسي قرار دهيم. در مقاله حاضر با كمك از تصاوير ماهواره­اي و بررسي­ هاي ميداني هجده نمونه از قلاع و استحكامات مركز خوره اصفهان كه بر رستاق جي اشراف داشته‌اند شناسايي‌شده است. با شناسايي و بررسي اين عناصر هم پيوند در كنار تجزيه‌وتحليل منابع مكتوب مشخص گرديد قلعه شاه­ دژ تنها قلعه مربوط به دشت اصفهان نبوده و اين قلعه در تمامي دوره ­ها اهميت يكساني نداشته است. همچنين مشخص شد شبكه قلاع اصفهان با كنترل راه‌ها و ارتباطي كه با يكديگر و با مراكز جمعيتي از طرق مختلف برقرار مي­كردند به‌خوبي امكان تأمين امنيت و يا كنترل ساكنان شعاع ديد آن‌ها را داشته­ اند. اين آثار كه به‌واسطه وضعيت خاص توپوگرافيك دشت اصفهان و ارتفاعات اطراف آن ايجادشده در مكان­يابي شهرهاي اصلي خوره اصفهان يعني شهر جي و يهوديه و شكل‌گيري شاخصه‌هاي هر دو شهر نقش عمده­اي ايفا كرده‌اند كه شناخت آن‌ها منجر به فهم بهتري از پهنه باستان‌شناختي اصفهان در دوره‌هاي مختلف خواهد شد. گرچه فهم زمان ساخت محوطه‌ها و تاريخ‌گذاري دقيق آن‌ها، به‌ويژه وضعيت قلاع در دوران قبل از اسلام، نياز به انجام كاوش‌هاي باستان‌شناسي است اما بنا بر منابع مكتوب مي‌توان مطرح كرد كه محوطه‌ها در دوران اسلامي تا دوران صفويه و شكل‌گيري ايران واحد با فراز و نشيب‌هايي به حيات خود ادامه داده‌اند.

Numerous castles and fortifications overlooking the plain dot the surrounding heights of Isfahan. This fortification network provided protection and particularly had control over the administrative center of Isfahan kura during the Islamic era up to the Safavid period. Therefore, a comprehensive investigation and evaluation of the fortification network is significant not only for a better understanding of the Isfahan landscape, but also for gaining a clearer perception of the formation of the cities in the main region of Isfahan called "rostaq-e Jay". To this end, the present article is based on three different sources: the archaeological data resulted from the systemic survey of the eighteen forts and fortifications in the Isfahan heights; the satellite imagery; and the written sources. The analyses of the data show an extensive network of fortifications that in relationships with others provided control over the roads and urban and rural settlements in the plain. Thus the location of the forts and the placement of the main urban centers, i.e. Jay and Yahudiya, were interrelated and affected the overall structure of the landscape.