بازشناسي سيماي معماري مسجد عليشاه بر اساس شواهد باستان شناسي، منابع مكتوبِ تاريخي و بقاياي معماري

Recognizing the Architectural Features of Ali Shah' Mosque of Tabriz on the Basis of Archaeological, Historical and Architectural Evidences

قريب به يك قرن حكومت ايلخاني در ايران ناقل چنان نوآوري‌هايي در معماري و شهرسازي دوران اسلامي بوده است كه بررسي وجوه مختلف آن كم‌تر موردتوجه كارشناسانه قرارگرفته است. در همين راستا، تبيين فرم معماري مسجد عليشاه در قالب بزرگ‌ترين گونه‌ي معماري مذهبي در ايران، ازجمله موضوعات قابل‌تأمل در معماري مربوط به مساجد قرون ميانه در جهان اسلام مي‌باشد. تحقيق پيش رو بر آن است تا به روش توصيفي-تحليلي و گردآوري اطلاعات به روش كتابخانه‌اي و بازبيني اسناد تاريخي پيرامون مسجد عليشاه در تبريز و انطباق آن با نتايج حاصل از كاوش در محوطه‌ي عليشاه، به تبيين فرم معماري و ساختار فضايي مسجد عليشاه بپردازد. مطابق نتايج به‌دست‌آمده و با فرض بر تداوم سنت مجموعه‌سازي مذهبي در دوران ايلخاني، ضمن آنكه ساختار مسجد عليشاه همانند غازانيه و سلطانيه در ارتباط با كاربري‌هاي جانبي شكل‌گرفته است؛ علاوه بر بزرگ‌ترين تاق آجري اجراشده در جهان، يكي از بزرگ‌ترين گنبدخانه‌هاي سرپوشيده‌ي جهان اسلام در بناي عليشاه ايجادشده بود.

The approximate one century of Ilkhanid dominions in Iran, was a priory in flourishing such an innovation styles of Architectural and Urban designing in Islamic ages of which clarifying its different dimensions has been less considered. Parallel to this attitude, investigating the architectural form of Ali Shah’s Mosque in terms of the greatest ever made religious architecture in Iran would be among the most prominent issues related to the medieval construction methods during Islamic ages. Using descriptive analytical methods besides library studies as well as reviewing historical documents around Ali Shah’s Mosque in Tabriz and its overlapping with archaeological excavation’s results followed by in Ali Shah site, this project is aimed to recognize the architectural combination and the spatial appearance of Ali Shah Mosque. According to the results and considering the sequence of religious architectural movement through Ilkhanid era, it is obvious that aside from the usual construction language that can be seen in Ghazaniya and Sultaniya, focusing on bilateral units, not only the loftiest ever made arch of Islamic world was made in Ali Shah’s span, but also one of the highest chamber dome of those ages had been created in this structure.