بررسي تطبيقي ديدگاه آيت الله معرفت و آلوسي دربارۀ آيات مشيت و اراده الهي

A Comparative Review of Ayatollah Ma'refat and Alusi's View about the Verses of Divine Providence and Will

آيات مشتمل بر اراده و مشيت الهي به سبب تفاوت ظاهري، دست مايۀ اختلافات كلامي شده است. مفسران اشعري اين آيات را اثباتگر جبر دانسته اند. در مقابل، مفسران اماميه گستردگي اراده و مشيت الهي را نافي اختيار نمي‌دانند. آيت الله معرفت نيز در آثار خويش به بررسي اين آيات پرداخته است. ايشان واژه «مشيت» را در قرآن اصطلاحي خاص و برخاسته از حكمت دانسته و بر مبناي همين ديدگاه بسياري از آيات مشيت و اراده الهي را تفسير نموده است. آلوسي، مفسر اشعري مسلك، نيز در بسياري از آيات مربوط به مشيت از حكمت الهي و اختيار انسان سخن گفته است. اين مقاله، جستاري تطبيقي ميان ديدگاه ايشان با توجه به آثارشان و ديدگاه آلوسي براي دست‌يابي به نقاط تطابق و تفارق نگرش و رويكرد اين دو مفسر پيرامون اين آيات است و در ابعاد زبان شناسي، كلامي و روش تفسيري به تطبيق آراء تفسيري دو مفسر و نقد ديدگاه‌هاي آلوسي پرداخته است.

The verses including divine providence and will have caused theological disputes due to their external differences. Ash'arite commentators regard these verses as proof of determination. One the contrary, Imamiyyah commentators believe that the extensiveness of divine providence and will does not negate free will. In his works, Ayatollah Ma'refat has scrutinized these verses. He regards the term "providence" mentioned in the Holy Quran as a special term resulted from divine wisdom, and interprets most of the verses related to divine providence and will accordingly. Alusi, an Ash'arite commentator, has also referred to divine wisdom and man's free will in his commentaries of most verses related to divine providence. Given their works, the present paper compares their views in order to find their similar and different views and approaches in this regard. It also compares their exegetic views in the dimensions of linguistics, theology, and exegetic method, and criticizes Alusi's views.