مفهوم «لوح محفوظ» براساس واكاوي مفاهيم نمادين در روايات

The Concept of the ‘Protected Tablet’ based on an Analysis of Symbolic Concepts in Narratives

لوح محفوظ مفهومي بنيادين است و از آنجا كه تنها يك بار در قرآن كريم به كار رفته، ميان قرآن پژوهان در چيستي مفهوم آن اختلاف نظر وجود دارد. روايات متعددي را در منابع فريقين مي‌توان يافت كه ويژگي‌هايي محسوس براي آن برشمرده‌اند. از جمله: مرواريد سفيد، زبرجد سبز و ياقوت سرخ. فارغ از صحت و سقم اين روايات و بررسي صحت صدور آنها، وجود اين روايات نشان از اهميت شناخت لوح محفوظ براي مسلمانان از صدر اسلام دارد. پژوهش حاضر با روش توصيفي– تحليلي به دنبال مفهوم‌شناسي لوح محفوظ، از طريق بررسي رواياتِ ياد شده است. نتيجه آنكه لوح محفوظ حقيقتي معنوي، الهي و دست نيافتني است و از آنجا كه در برخي از اين روايات اندازۀ آن (طول مابين آسمان و زمين و عرض مابين مغرب و مشرق) و محلش (سمت راست عرش و پيشاني اسرافيل)مشخص شده است، مي‌توان برداشت مسلمانان از آن را بر علم خداوند انطباق داد و زبان تمامي اين روايات را تمثيلي دانست. يعني در اين تشبيه (علم خداوند) مشبه و (جواهرات باارزش و كمياب و دست نيافتني) مشبه‌به اند و مفهوم‌شناسي نمادين ويژگي‌هاي محسوس، وجه شبه را روشن مي‌سازد. در اين تشبيه(تمثيل) از پيشينه ذهني كه در مورد قصرهاي بهشت، قصرهاي افسانه‌اي شاهان ايران، الواح موسي (ع) و لوح زمرّد وجود داشته، استفاده شده است. اكثر اخبار بيانگر درك بزرگان صحابه و تابعان از علم خداوند است كه در آنها براي تقريب به ذهن مخاطبان از تمثيل استفاده شده است.