نقد عقلانيت در مثنوي مولانا وكليات اقبال لاهوري

Comparative Analysis of Rationality in Maulana's Masnavi and Iqbal's Divan

اقبال لاهوري از خيل ارادتمندان به ساحت پير رومي است كه مستقيم و غير مستقيم در تمام زمينه­ها تحت تأثير افكار او بوده است. يكي از مهم­ترين مضاميني كه هم در مثنوي و هم در آثار اقبال بازتاب چشم­گيري دارد بحث نقد عقلانيت است كه هر دو گاهي بالاترين تمجيدها و ستايش­ها را از عقل دارند و گاهي با تازيانه­ي انتقاد بر سرش مي­كوبند. اين امر باعث شده است كه برخي ناآگاهانه آن­ها را به عقل ستيزي متهم كنند، لذا نگارندگان كوشيده­ اند تا در اين مقاله به تبيين عقل و عقلانيت از ديدگاه مولانا و اقبال بپردازند. نتايج اين تحقيق كه به شيوه­ي تحليل محتوا صورت گرفته حاكي است كه هر دو نه تنها عقل ستيز نيستند، بلكه بهترين ستايش­ ها را از عقل به دست داده­اند و مخالفت آنها با عقل فلسفي است امااز آنجا كه اين نعمت الهي در دست عده­اي عامل اختلاف بين مردم شده و به جاي راهنمايي و هدايت آنها خود ابزار تباهي جامعه گرديده بود با آن به ستيز برخاستند و در واقع عقل­ستيزي آنها نوعي واكنش اجتماعي و حاكي از يك نظام انديشگي والاست كه مي­خواهند عقل محدود گرفتار نفس را آزاد كنند.

Iqbal is one of the followersof Maulana who directly and indirectly has been influenced by his glorious thoughts. Rationality is one of the most evident concepts which is highly reflected both in Masnavi and Iqbal's Divan. But as both Maulana and Iqbal have admired wisdom in some poems and criticized it in other ones, some of the unaware scholars have accused them to anti-wisdom. Therefore in this paper it has been attempted to comparatively justify wisdom and rationality in their works. The Findings indicate that they are not only anti-wisdom but also they have provided the best and most beautiful praises about it. However, since this bliss in the hand of some ignorant and selfish people has caused conflicts between nations, it has ruined the society instead of guiding it. In fact their problem is with the philosophical wisdom and it is a social reaction that indicates a divine thinking style that attempts to release wisdom from ego (nafs). The main difference between Maulana and Iqbal is that the former is seeking spiritual transcendence and tries to rectify the society by draining the roots of corruption, but the latter is a social reformist that aims at making a society, able to release from self losing and fight against colonization by self awareness.