واكاوي جريان غلو و جعل حديث در فرقۀ خطابيه و رفتار ائمه (ع) با آنان

An Investigation into Ghuluww and Hadith Forgery in Khatabiyya and Imams’ Reaction towards Them

بازشناسي انديشه‌ها و رفتارهاي فرق و مذاهب اسلامي يكي از نيازهاي علمي جامعه به شمار مي‌آيد. زيرا مي‌تواند به شناخت ديدگاه‌هاي مختلف اعتقادي و مذهبي كه در ادوار مختلف تاريخ اسلامي وجود داشته و آثاري كه از خود بر جاي گذاشته كمك كند. از جمله اين فرق كه تأثيرات درخور توجهي داشته، فرقه خطابيه است. رئيس اين فرقه محمد بن مقلاص اسدي، معروف به ابوالخطاب بوده كه در نيمۀ نخست سدۀ دوم، افكار غاليانه را ترويج مي‌كرده و پيرواني داشته است. نوشتۀ پيش رو به اين سه مسئله پاسخ داده است: 1. چه عواملي سبب غلو آنان بوده است؟ 2. آيا اين فرقه زمينه‌هاي جعل حديث را فراهم كرده است؟ 3. امامان (ع) چه واكنشي به اين جريان داشته‌اند؟ بررسي منابع فرقه‌شناختي، حديثي و رجالي نشان مي‌دهد رسيدن به منافع مادي و برخي اهداف سياسي و رياست‌طلبي از مهم‌ترين انگيزه‌هاي غلو خطابيه بوده است و عمده‌ترين بسترهاي جعل حديث را آنان، به‌ ويژه در زمينه فضايل و علم غيب ائمه (ع) و نيز حوزه‌هاي كلامي همچون اعتقاد به حلول خداوند در اشخاص فراهم كردند. روش به‌‌ كار رفته در اين پژوهش توصيفي- ‌تحليلي است.

Recognition of thoughts and behaviors of Islamic sects is considered one of the academic needs of a society. It can identify different viewpoints and religious beliefs that exist in the different periods of Islamic history. Khatabiyya is one of the sects that have noticeable impacts. Mohammad ibn Maghlas Asadi was its leader known as Abolkhattab. He spread his exaggerating ideas in the first half of the second century and has some followers. This paper answers to three questions: 1. what factors caused them to exaggerate? 2. Did this sect provide grounds for forging hadith? 3. What were Imams’ reactions toward them? Studying the sources of knowing the sects, hadith and narrators shows that the most important incentives of this approach were financial interests, certain political goals and presidential ambitions and also created the most significant grounds for forging hadith especially about Imams’ virtues and knowledge of the unseen and theological subjects such as incarnation of God in persons. This paper uses descriptive – analytical method for studying the topic.