نظريۀ «روح معنا»؛ تقريرها و نقدها

نظريۀ «روح معنا» كه گاه از آن به «وضع الفاظ براي معاني عامه» نيز تعبير شده، خاستگاهي عرفاني ـ فلسفي داشته و به عنوان راهكاري در حل متشابهات قرآني و روايي مورد توجه انديشمندان بوده است. جستجو در آثار عرفا، فلاسفه و مفسران، نشان از استنادات فراوان يكه‌تازان ساحت علم به اين نظريه دارد تا آنجا كه آن را «شاه‌كليد معرفت و اصلِ اصولِ فهم اسرار قرآني» ناميده‌اند. بر اساس اين نظريۀ فاخر، الفاظ براي معنايي عام‌تر و گسترده‌تر از آنچه تصور مي‌شود، وضع شده‌اند. نتيجۀ اين تعميم معنايي، دستيابي به لايه‌هاي عميق‌تري از معاني در عين پايبندي به ظواهر الفاظ و رهايي از تأويلات و تفننات بياني مي‌باشد. نوشتار حاضر در پي پاسخ به اين پرسش است كه تقريرهاي مختلف نظريۀ معاني عامه كدام‌اند و آيا مي‌توان به گونه‌اي روشمند، اين نظريه را تحليل و اثبات كرد؟ بايد اذعان نمود كه ارائۀ تحليل علمي از موضوعي كه ابعاد مختلف قرآني، فلسفي، عرفاني و اصولي دارد، كاري است دشوار كه اين جستار، كوشيده تا آن را به انجام رساند.