بررسي تحرك اجتماعي و شايسته‌سالاري در دوره صفويه (با تكيه بر نهاد وزارت)

A Study of Social Mobility and Meritocracy in the Safavid Era (By Emphasizing on the Vizierate)

تجربه، خانواده، استعداد، رابطه و حمايت از صفويه مهم‌ترين عوامل دستيابي به منصب وزارت اعظم در دوره صفوي بود. نقش خانواده از ساير عوامل مهم‌تر بود. زيرا بخش اعظم وزراي اين دوره از اقشار بالاي جامعه برخاسته بودند و موقعيت خانوادگي ساير عوامل را تحت تأثير قرار مي‌داد. وزرايي كه به دليل برخورداري از تجربه و استعداد انتخاب مي‌شدند، عمدتاً اشخاصي توانا و شايسته بودند، اما بخش قابل‌توجهي از وزرا با اتكا به پايگاه خانوادگي و روابطشان با امرا و درباريان به منصب وزارت دست پيدا مي‌كردند و فاقد شايستگي كافي بودند. اين پژوهش بر آن است تا با استفاده از روش تاريخي و نظريه‌هاي جامعه‌شناسي ميزان تحرك اجتماعي و شايسته‌سالاري در دوره صفوي را مورد ارزيابي قرار دهد. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد هرچند جامعه دوره صفوي انعطاف‌پذير بود، علي‌رغم تصور رايج به‌اندازه كافي شايسته‌سالار نبود. موانع زيادي در مسير شايسته‌سالاري وجود داشت. نيمي از سي وزير اين دوره از شايستگي كافي برخوردار نبودند و تنها هشت تن از آنها به معني واقعي كلمه شايسته بودند.

Experience, family, talent, relationship and supporting the Safavids were the most important factors to acquire the vizierate office in the Safavid era. The role of the family was the most important one. Because most of the viziers came from high classes and the family situation affected other factors. Viziers whom were selected according to their experience and talents were chiefly capable and meritorious but a great number of the Viziers achieved the position of vizierate by relying on their family status and relationship with Emirs and courtiers while lacking enough merit. Using historical method and sociology theories, the paper aims to assess the measure of social mobility and meritocracy in the Safavid era. The findings of the paper shows while the Safavid society was flexible but was not meritocratic enough. There were many obstacles in the way of meritocracy. Half of the thirty viziers did not enjoy enough merits and only eight of them were meritorious.