جايگاه وجودي و معرفتي عقل انساني از منظر ابن‌عربي

عقل با توجه به معناي لغوي، خصوصيات و لوازم ذاتي آن، ميان همه موجودات عقلاني، از عقل اول گرفته تا قوه عاقله انساني مشترك است. به همين دليل، ابن‌عربي وقتي از عقل سخن مي‌گويد، معناي لغوي آن را در نظر مي‏گيرد. عقول انساني از عقل اول به نحو تجلي و افاضه به وجود آمده‌اند. براين‏اساس، حقيقت عقول انساني، همانند عقل اول، از سنخ نور و مجرد از ماده‌اند. كثرت عقول انساني و نيز تفاوت و امتياز ميان آنها به واسطه مواد قابلي است، نه از ناحيه فاعل مفيض. عقل انساني داراي دو بعد يا جنبه است: جنبه عملي كه مربوط به كنترل غرايز نفساني و هدايت آن به سمت موارد مشروع و دعوت به خير و جلوگيري از انجام شر است، و جنبه نظري كه عقل از اين جهت به عنوان يكي از قواي ادراكي انسان، ابزار و طريق و يا منبع براي معرفت و شناخت به واقع است. عقل داراي هويت نوري و ادراكي است و همانند نور كاشفيت و روشنگري درباره غير دارد و ازاين‌رو، در حد توان خود مي‌تواند واقع را بيابد. عقل براي كسب معرفت جديد، يا از قوه فكر و نظر مدد مي‌گيرد (عقل ناظر) و يا اينكه حقايق و معارف از سوي حق تعالي بر او افاضه مي‌شود و او مي‌پذيرد (عقل قابل).