جستاري معرفت‏شناختي در مقايسه تطبيقي رويكردهاي فهم قرآن كريم

از مهم‌ترين بسترهاي تئوريك مؤثر بر شكل­گيري مكاتب تفسيري، مباحث منبعث از دانش معرفت­شناسي و زيرشاخه­هاي آن است. براي مسئله­ چگونگيِ فهم و تفسير متون و به‏طورخاص قرآن كريم، سه رويكرد معرفت‏شناختي متصوّر است. در رويكرد اول (مخاطب‏محور)، مخاطب و پيش‏دانسته­هاي او، ركن اصليِ فرايند فهم تلقّي مي‌شود و ازآنجاكه پيش‌دانسته‌هاي هر مخاطب با ديگري متمايز است، معاني استنباط‌شده نيز متمايز است و همه اين معاني نيز موجّه تلقّي مي­شود. در رويكرد دوم (مؤلف‌محور)، معناي نهاييِ متن، حقيقتي است قابل فهم كه بايد طي فرايندي مضبوط به آن نايل شد و كشف مقصودِ مؤلف طي تفسير متن (در اين مقاله، متن قرآن)، هرچند دشوار باشد، ناممكن نيست و تنها معنايي موجّه تلقّي مي‌گردد كه متناظر با اين مقصود باشد. در اين مقاله ضمن مقايسه تطبيقي دو رويكرد پيش‏گفته، رويكرد سومي (متن‌محور) كه شالوده معرفتيِ آن بر آموزه­هاي اسلامي مبتني است، تبيين مي‌گردد كه طبق آن، ركن اصلي در فرايند فهم، خودِ اثر يا متن قرآن كريم است. ضمن تطبيق رويكردهاي سه‌گانه­ فوق، با استفاده از روش‌هاي تحليل محتواي كيفي و استدلال منطقي، اين نتيجه حاصل شده است كه در ميان اين رويكردها­، رويكرد متن‌محور براي فهم قرآن كريم از وجاهت بيشتري برخوردار است و با كاربست اين رويكرد، دستيابي به عمق مدلول­هاي معناييِ آيات قرآن كريم محتمل­تر مي‏نمايد و موفقيت برخي تفاسير معتبر نظير الميزان را مي­توان با توجه به همين مهم رمزگشايي نمود.