مكان و خلأ در فلسفه سينوي

يكي از گزاره‏هاي بسيار مورد توجه در فلسفه اسلامي، به‏ويژه در بحث طبيعيات، بحث مكان و به تبع آن بحث خلأ است؛ به‏طوري‏كه همواره اين پرسش، ذهن را مشغول مي‏كند كه: آيا خلأ و ملأ وجود دارند؟ و اگر وجود دارند، آنها غير از مكان هستند يا منطوي در مكان شده‏اند؟ اين مقاله درصدد است به اين پرسش‏ها پاسخ دهد: اولاً، خصوصيات و ويژگي هريك چگونه است؟ ثانياً، وجود و عدم وجود آنها، با كدام ادله‌ عقلي قابل اثبات است؟ همواره دو تلقي از مكان وجود داشته است: يكي اينكه مكان، سطح خارجي جسم است و ديگر اينكه مكان، ابعاد سه‏گانه‌ طول، عمق و عرض فضايي را داراست كه جسم در آن واقع مي‏شود. اما اين پرسش مطرح است كه: آيا جسم داراي ابعاد سه‏گانه است؟ اگر هست، مكاني كه ابعاد سه‏گانه دارد، آيا جميع ابعاد جسم را من جميع الجهات دربرمي‌گيرد؟ به عبارت ديگر، آيا جسم من جميع الجهات در مكان قرار دارد يا بعدي از ابعادش در بعدي از ابعاد مكان قرار مي‌گيرد؟ اغلب فيلسوفان اسلامي، خلأ را انكار مي‌كنند، ولي برخي ديگر درصدد اثبات آن هستند. اين مقاله از نوع تحقيقات بنيادي بوده، روش پاسخ‌گويي به پرسش‌هاي آن، تحليلي ‌ـ ‌توصيفي است. همچنين شيوه‌ گرد‌آوري اطلاعات به صورت اسنادي و گزارش‏هاي علمي بوده است. نتيجه‌ اين پژوهش آن است كه ابن‏سينا مكان را سطح خارجي جسم محوي يا سطح داخلي جسم حاوي به شمار مي‏آورد و در هر حال اين مكان چيزي جز متمكن نيست كه يا حاوي و يا محوي است. بنابراين، وي نمي‌تواند خلأ را به عنوان محيطي كه از هرگونه ماده خالي باشد، بپذيرد. ابن‌سينا بطلان خلأ را بر سه اصل استوار ساخته است: 1. فاقد ابعاد بودن خلأ؛ 2. فرض بي‌نهايت بودن آن؛ 3. اثبات بطلان حركت در محيط لايتناهي.