عقل مبناي معتزلي؛ عقل قانون‌گذار معتزلي تأمّلي در نسبت عدالت طبيعي و اراده‌ي تشريعي الهي در مبناي اعتبار هنجار حقوقي

اصطلاح عدالت طبيعي و قانون طبيعي در نوشته‌هاي متكلّمين و اصوليين اسلامي، سابقه‌ي چنداني ندارد، ولي نمي‌توان اين امر را به‌معناي عدم پذيرش انديشه‌ي عدالت طبيعي در اخلاق و حقوق اسلامي دانست. در نگاه اول، نتيجه‌ي پذيرش عدالت طبيعي ورود نوعي كثرت‌گرايي استقلالي در مبناي اعتبار قاعده‌ي حقوقي و آغاز تقابل عقل و وحي است، اما به‌ نظر مي‌رسد انديشه‌ي عدالت طبيعي، با تحليلي كه جريان معتزلي از آن ارائه مي‌دهد، ورود نوعي كثرت‌گرايي سلسله‌مراتبي را به نظام حقوقي موجب شده، بستر تعامل اراده‌ي تشريعي و عقل ‌مبنا را فراهم مي‌آورد. بااين‌حال، بايد پذيرفت كه اين تعاملْ نقش اراده‌ي تشريعي الهي را به تفصيل و تكميل همان قوانين طبيعي ناشي از عقل مبنا تقليل مي‌دهد؛ نتيجه‌ي چنين رويكردي ارتقاء جايگاه عقل در بين منابع و حتي فراتر از كتاب و سنت، اعلامي بودن كتاب و سنت و ارتقاء جايگاه دكترين و اراده‌ي دولت در ايجاد قاعده‌ي حقوقي است؛ آثاري كه مي‌تواند زمينه‌ساز گذار از حقوق ديني به حقوق مدرن باشد.

فاقد چكيده مي باشد