مقايسه الگوي وزن‏ در غزل معاصر و الگوي خانلري از وزن‏ غزل فارسي

يكي از جنبه‏هاي اصلي تحول غزل معاصر، تغيير نسبي دايره عروضي و ورود وزن‏هاي تازه به اين قالب است. با اين حال در پژوهش‏ها، تنها به بررسي وزن‏هاي تازۀ برخي از شاعران بسنده شده و الگوي وزني غزل معاصر استخراج و تحليل نشده است. در اين مقاله به روش تحليلي تطبيقي، ابتدا وزن بيش از 2500 غزل از ده شاعر برجستۀ معاصر استخراج و با الگوي خانلري از وزن‏هاي غزل مقايسه شده است. همچنين ميزان سنت‏گرايي شاعران در پيروي از الگوي وزن كهن و نوآوري آنان در استفاده از وزن‏هاي تازه، تحليل و مقايسه شده است. نتايج نشان مي‏دهد كه از ميان بيست وزن اصلي غزل، سيزده وزن همچنان از وزن‏هاي اصلي‏اند و وزن‏هايي ديگر به اين الگو اضافه شده است؛ هر چند بسامد سرودن غزل بر اساس الگوي خانلري، در كل پانزده درصد كمتر از معدل غزل فارسي است. همچنين در غزل معاصر از وزن‏هاي كوتاه كاسته و بر وزن‏هاي متوسط، بلند و دولختي افزوده شده است. البته وزن‏هاي متوسط، بيشترين بسامد را در غزل معاصر دارد. از شاعران معاصر، بهبهاني و منزوي بيشترين نوآوري و الگوشكني را در وزن غزل داشته‏اند و عارف قزويني، رهي معيري، شهريار و مرداني، بيشترين انطباق را با سنت‏هاي عروضي نشان داده‏اند و محمدعلي بهمني، عماد خراساني، فرخي يزدي و ابتهاج، در حد فاصل نوآوري و سنت قرار گرفته‏‌اند.