محوطه‌ها و استقرارهاي پارتي شمال و شمال غربي استان لرستان

شهرستان‌هاي سلسله و دلفان در شمال و شمال‌غربي استان لرستان، از نظر فراواني و پراكندگي محوطه‌ها و بقاياي مربوط به دوره‌ي پارتي داراي اهميت ويژه‌اي هستند. منطقه‌ي مورد مطالعه در حدفاصل كوه‌هاي سفيدكوه و گرين واقع‌شده است كه بخشي از زاگرس‌مركزي به‌حساب مي‌آيد و سيماي محيطي آن شامل دره‌ها، دشت‌‌هاي ميان‌كوهي و كوهستاني با مساحتي بالغ‌بر 4000 كيلومترمربع است. در نتيجه بررسي باستان‌شناختي و براساس داده‌هاي سطحي درمجموع تعداد 519 اثر و مكان باستاني از دوره‌ي پارينه‌سنگي تا دوره‌ي اسلامي متأخر در اين منطقه شناسايي شد كه تعداد 307 محوطه از آن‌ها داراي بقايايي از دوره‌ي پارتي بودند. تاريخ‌گذاري اين محوطه‌‌ها عموماً براساس داده‌هاي سفالي (كلينكي، منقوش، لعاب‌دار و ساده‌ي معمولي) انجام‌گرفته است و نتايج به‌دست آمده از بررسي‌هاي باستان‌شناختي به افزايش استقرارهاي پارتي و نيز شيوه‌هاي گوناگون معيشتي آن‌ها اشاره دارد كه با كاوش در محوطه‌هاي كليدي مي‌توان مدارك بسيار مهمي را براي بازسازي معيشت اقتصادي و شيوه‌ي زندگي ساكنان آن‌ها به‌دست آورد. روش پژوهش در اين مقاله به‌صورت ميداني، شاملِ بررسي سيستماتيك منطقه‌ي مورد مطالعه در نمونه‌برداري مواد فرهنگي، و همچنين در مطالعات كتابخانه‌اي استفاده از گزارش‌ها، كتب و مقالات منتشر شده در زمينه‌ي استقرارهاي دوره‌ي اشكاني است.  علاوه‌بر اين، در اين مقاله سعي شده است به پرسش‌هايي از قبيل؛ نحوه‌ي پراكنش استقرارها در دوره‌ي پارتي در اين مناطق چگونه بوده است؟ دلايل افزايش استقرارهاي پارتي نسبت به دوره‌هاي قبل و بعد از آن در اين مناطق چه مي‌تواند باشد؟ علت فقدان استقرارگاه‌هاي بزرگ مربوط به دوره‌ي پارتي در اين مناطق را چگونه مي‌توان توجيه كرد؟ پاسخ داده شود. با مطالعات انجام‌شده در طي بررسي مشخص گرديد پارتيان در اين مناطق حضوري مستمر و پُررنگ داشته‌اند و بيشتر استقرارهاي مربوط به اين دوره به‌شكل واحدهاي روستايي نسبتاً كوچك بوده‌اند و شواهدي از مراكز شهري شناسايي نشد گرچه فقدان اين‌گونه استقرارها را مي‌توان باوجود استقرارگاه‌هاي بزرگتري در ساير مناطق زاگرس‌مركزي توجيه نمود. افزايش محوطه‌ها در دوره‌ي پارتي در اين منطقه هم مي‌تواند نشانگر تغييرات جمعيتي يا تغيير الگوي پراكنش استقرارها نسبت به دوره‌هاي قبل و حتي بعد از اين دوره باشد.